Оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Цель обучения: 7.1.1.1 понимать основное содержание текста, извлекая известную и неизвестную информацию; 7.4.1.1 правильно писать НЕ с разными частями речи, окончания глаголов, суффиксы деепричастий;

Суммативное оценивание за раздел «Сатира и юмор в литературе» Цель обучения: 7.1.1.1 – понимать термины 7.2.5.1 характеризовать героев произведения на основе деталей и цитат из текста 7.2.7.1 определять отношение автора к главным и второстепенным героям, аргументируя свою позицию

Бұл мақалада АКТ-ны сабақта тиімді пайдалану туралы ақпарат берілген.

Шахмат жастардың үлкен қызығушылығын тудырады, бұл ойын барлығына қолжетімді.

III бөлім. Электрондық кесте арқылы есеп шығару 7 cынып

Суды ластаушы заттарды анықтаудың химиялық талдау әдістері

1 сынып оқушыларын 7 саны және цифрымен таныстыру.

Ана тілі. Тасымал. Сабақты өту әдістемесі

Математика пәні бойынша нысандар комбинациясы

Ғылыми зерттеу негіздері және академиялық жазылым. З.С.Советова

Бастауыш сынып оқушыларын бағалауда жасанды интеллект мүмкіндіктері

Қазақ әдебиетінің құндылықтарын насихаттайтын шығармалардың бірі – Бауыржан Момышұлының “Ұшқан ұя” туындысы. Бұл кітап – ұлттық тәрбие мен рухани құндылықтарды тереңнен көрсететін баға жетпес мұра. Шығармада автор өз балалық шағын, ата-анасының тағылымды тәрбиесін, қазақ халқының XIX-XX ғасырдағы тұрмыс-тіршілігін шебер суреттейді. “Ұшқан ұя” – әр қазақ үшін отбасылық құндылықтың алтын қазығы. Әжесі Қызтумас, әкесі Момыш, әпкелері Үрбиан мен Әлиман, және немере ағасы Момынқұл секілді кейіпкерлер арқылы автор ұлттық тәрбие мен адамгершіліктің жарқын үлгісін көрсетеді. Әсіресе, Қызтумас әженің тәрбиелік рөлі ерекше. Ол бала Бауыржанның бойына елге деген сүйіспеншілікті, адалдық пен қайсарлықты дарытты. Шығарма тек бір отбасының өмірін баяндау емес, ол тұтас бір ұлттың болмысын бейнелейді. Бауыржан Момышұлы қазақы тәрбиенің негізін қалайтын салт-дәстүрлерді сипаттай отырып, оқырманды терең ойға жетелейді. Шығармадағы қарапайым оқиғалар арқылы қазақ отбасының бірлігін, ынтымағын және ұрпаққа қалдырған рухани мұрасын көруге болады. Кітаптың тәрбиелік мәні орасан зор. Бауыржан Момышұлы өз өмірінің тарихын арқау ете отырып, жастарға батырлық, қайсарлық, адалдық, жауапкершілік сияқты асыл қасиеттерді үйретеді. Әсіресе, оның қыз баланы ерекше құрметтейтіні, аналарға деген ілтипаты бүгінгі қоғамға да үлгі. “Ұшқан ұяны” оқып отырып, қазақ халқының өткен өміріне терең үңіліп, ұлттық дәстүрлердің қаншалықты маңызды екенін түсінеміз. Әр қазақ баласы бұл шығарманы оқып, оның тәрбиелік мазмұнын өз өміріне сіңірсе, халқымыздың рухы биік, болашағы жарқын болары сөзсіз. Бауыржан Момышұлының бұл туындысы – ұрпаққа қалған асыл қазына. Сондықтан әрбір қазақ “Ұшқан ұяны” оқып, оны болашақ ұрпаққа насихаттауы тиіс. Ұлттық болмысымызды ұлықтап, тәрбиені дәріптейтін осындай шығармалар арқылы біз өз құндылықтарымызды сақтай аламыз.

Қазақстандық патриотизм – елдің тұрақты дамуы мен гүлденуінің негізі Әр адамның табан тірер туған жері бар. Сол туған жерге, елге деген сүйіспеншілік – адамды алға жетелеп, күш-қуат береді. Бұл сезімді біз патриотизм деп білеміз. Патриотизм – туған жерге, Отанға деген терең сүйіспеншілік пен адалдықтың көрінісі. Қазақстандық патриотизм – еліміздің ұлттық бірлігінің ұйытқысы, «Мәңгілік Ел» идеясының негізі. Ол – әр азаматтың өз Отанын шынайы махаббатпен сүюі, оның мәдениеті мен тіліне, ұлттық дәстүріне құрметпен қарауы. Бұл ұғым тек сезім ғана емес, елдің болашағы үшін жауапкершілік алуға дайын болуды білдіреді. Дана халқымыз «Орағың өткір болса, қарың талмайды, Отаның берік болса, жауың алмайды» деп бекер айтпаған. Бұл сөздерде елдің тұрақты дамуы мен гүлденуінің негізі – халықтың бірлігі екені айқын көрініс табады. Егер халық тату-тәтті өмір сүрсе, кез келген қиындықты еңсеріп, биік белестерді бағындыра алады. Тәуелсіз Қазақстан – әлемдік аренада өз орнын алған, тарихы терең, бейбіт мемлекет. Бүгінде елімізде көптеген ұлт өкілдері тату-тәтті өмір сүріп, елдің дамуына өз үлестерін қосуда. Жаһандану дәуірінде Қазақстан заман талабына сай алға жылжып, бірліктің, бейбітшіліктің, тұрақтылықтың жарқын үлгісін көрсетіп келеді. Бүгінгі күннің бейбіт тіршілігі – ата-бабаларымыздың жанқиярлық еңбегінің жемісі. Олар қасық қаны қалғанша күресіп, бізге осы жерді, осы еркіндікті алып берді. Қазақ халқы өз тарихын ешқашан ұмытпаған. Саналы ұрпақ тарихын біліп, құрметтеп, оны келер ұрпаққа жеткізуге міндетті. Біздің парызымыз – ата-бабаларымыздың есімін ұмытпай, ерліктерін ұлықтап, олардың аманатына адал болу. Еліміздің әрбір азаматы мемлекет беріп отырған мүмкіндіктерді пайдаланып, заманауи білім алып, тәжірибесін ел игілігіне арнауы керек. Егемен еліміздің экономикасын нығайтып, ғылым мен мәдениетте жаңалықтар ашатын, абыройын асқақтататын білімді, озық ойлы ұрпақ көбейетініне сенемін. Қазақ елінің тағдыры – менің тағдырым. Мен өз елімнің болашағы үшін жауапты екенімді терең сезінемін. Болашақта еліміздің көк байрағы әрдайым биікте желбіреп, халқымыздың бірлігі мен берекесі арта берсін! Елімнің ертеңі жарқын болсын!

Оқуды түсіну кезінде сыни тұрғыдан ойлауды оқу әрекетінде қолдану - мәтінді түсіну қабілетін дамытудың өте маңызды аспектісі. Сыни тұрғыдан оқу оқудың басқа түрлері: көз жүгірту (skimming, scanning) сияқты емес, мұнда жоғары ойлау қабілеттерін пайдалану негізгі мақсат болып табылады. Жоғары ойлау қабілеттері ақпаратты дұрыс талдау мен тақырыпты кеңінен түсінуге мүмкіншілік тудырады. Қалай болғанда да, мұндай қабілеттілік, әдетте, ауқымды емес материалдармен жұмыс жасау барысында жүзеге асады. Сыни тұрғыдан оқу барысында оқушылар қажет ақпаратты ойларында сақтай отырып, назарларын жазбаша мәтіннің маңызды бөліктеріне аударулары қажет. Ақпаратты есте сақтау арқылы оқылым мәтінінің мәнін түсіну үшін оқырманға оқылым материалына көп көңіл бөліп, оқығандарына назар аудару қажет екені анық. Бұл оқырманның оқу қабілеті ғана емес, сонымен қатар талдау, рефлексия, бағалау және пайымдаулар жасауын қамтиды. Яғни, жоғары деңгей ойлау қабілеттерін қажет ететін мәтінді талдай алу, оны өз өмірінде қолдану, олардың пікірлері мен өмірлік тәжірибелері негізінде бағалауды жүзеге асыра алатындығын көздейді.

Бұл театрда жұмыс жасайтын әкімші әрі капельдинермен сұқбат ол жерде оның жұмысы мен театр ішіндегі қызықтар

Иван Вырыпаевтың “Иранская конференция” пьесасына рецензия

Иван Вырыпаевтың “Иранская конференция” пьесасына рецензия

Мен – шығармашыл тұлғамын Шығармашылық – адамның ішкі әлемінің айнасы, оның өмірге деген көзқарасы мен сезімдерінің көрінісі. Мен үшін шығармашылық – өзімді танудың, жаңа идеяларды жүзеге асырудың, әлемге жаңаша қараудың жолы. Менің болашағым – журналистика саласында, және бұл бағытта шығармашылық қасиет басты орын алады. Шығармашылық процесс – жаңа ойлардың тууы, оларды дамытып, жүзеге асыру. Журналистика саласына қадам басу арқылы мен әртүрлі тақырыптарды зерттеп, қызықты оқиғаларды тереңірек талдауға, оларды тыңдаушыға жеткізудің тиімді жолдарын табуға ұмтыламын. Әр сұхбат, әр жазба – менің шығармашылық ізденістерімнің жемісі. Әдебиетке деген сүйіспеншілігім шығармашылығыма ерекше ықпал етеді. Кітаптар мені жаңа әлемдерге жетелеп, ой-өрісімді кеңейтеді. Олардың кейіпкерлері, оқиғалары, айтылмаған сырлары менің қиялыма қанат бітіреді. Ал поэзия менің ішкі жан дүниемді ашады. Әр жазған шумағымда менің ойларым мен сезімдерім көрініс табады. Журналист болу – тек ақпарат жеткізу емес, сонымен қатар қоғамдағы мәселелерді зерттеу, шешім табуға түрткі болу, және ең бастысы – адамдарды шабыттандыру. Әрбір мақала, репортаж немесе сұхбат арқылы мен адамдарға өз дауыстарын табуға көмектесемін. Шығармашылық маған осы мақсатқа жету үшін жаңа әдістер мен шешімдер табуға мүмкіндік береді. Шығармашылық тек идеялармен шектелмейді. Ол маған шыдамдылық пен табандылықты үйретті. Әр жобада кездескен қиындықтар мені тоқтатпайды, керісінше, жаңа мүмкіндіктерді зерттеуге ынталандырады. Шығармашылық – үздіксіз процесс. Бұл тек нәтиже емес, сонымен қатар жол. Болашақта өз шығармашылық қасиетімді дамыта отырып, қоғамға пайдалы, әсерлі жобаларды жүзеге асырғым келеді. Журналистика саласында тың тақырыптарды зерттеп, ерекше көзқарас қалыптастыру – менің басты мақсатым. Әр репортажымда қоғамның назарын өзекті мәселелерге аудартып, шешім іздеуге түрткі болуды көздеймін. Мен үшін шығармашылық – бұл өмір сүрудің философиясы. Ол менің ойымды еркін жеткізуге, сезімдерімді білдіруге және әлемді өзгертетін идеяларды жүзеге асыруға мүмкіндік береді. Мен әр жаңа күнді жаңа ойлармен, жобалармен қарсы аламын. Шығармашылық менің өмірімнің мәніне айналған, және бұл қасиет мені өз жолымда алға жетелейді. Мен – шығармашыл тұлғамын, және бұл қасиет мені өз армандарыма жетуге ынталандырады. Елімнің дамуына, қоғамның жетілуіне өз үлесімді қосу – менің басты парызым. Шығармашылық мені осы жолда ешқашан тоқтамауға шақырады.

Төрт түлік – мал: түйе, жылқы, қой, сиыр. Қазақ халқы осы төртеуін төрт түлік деп атаған. Ауыз әдебиетінде “төрт түлік малды құрадың” деген тіркес жиі кездеседі. Бұл дәулетіне сәулеті сай адамдарға арналып айтылған. Мысалы, “Байбөрі деген бар екен, Байбөрі малға бай екен, Төрт түлігі сай екен...” (“Алпамыс батыр” жырынан). Халық төрт түліктің әрқайсысының сақтаушы иесі бар деп ұғынып, оларды ойсылқара, қамбар ата, шопан ата, зеңгі баба деп атаған. Төрт түлікті кейде жұп (аша, айыр) тұяқ, тақ (тік) тұяқ деп те атайды. Қазақ төрт түліктің ішінде түйе малын байлық ретінде де, көлік ретінде де, азық ретінде де қатты қастерлеген. “Нар жолында жүк қалмас” деген мәтел осының айғағы. “Ат – ердің қанаты”, “Мінсең – көлік, жесең – ет” деп жылқы малын да аса жоғары бағалаған. Сондай-ақ қой мен ешкі, сиыр малының да өзіне тән ерекше қасиеттері болатынын ұмытпаған. Көшпелілердің, оның ішінде қазақтың төрт түлік малдың ішіндегі қастерлеп, пір тұтатыны – жылқы. Жылқы көшіп-қонуға төзімді әрі ыңғайлы, қысы-жазы жем-шөп тілемей жайылады. Оның азығы (жемі, шөбі) өзге малдан әлдеқайда асыл. Сол себепті де оның еті де,сүті де денсаулыққа шипалы екендігі ерте кезден – ақ белгілі. Жылқы бетегелі, көделі, селеулі, қауданды жерде жақсы өскен. Қазақ даласының батысында Мұғалжар тауынан басталып, Сарыарқаны қуалай отырып, аяғы Батыс Сібірге тірелетін кең өлкесінде жылқы малы көп өсірілген. Қазақтың жылқымен қатар ұстаған малы – түйе. Қазақта «Түйелі бай қонады сортаңды алып» деп басталатын өлең бар. Бұлай деудің себебі, ертедегі түйелер байлар суы тұзды көлдердің, теңіздердің, өзендердің бойларына, өсімдігі ащы, сортаң жерлерге қонатын болған. Түйе-жүк көлігі. Көшпелілердің, солардың ішінде қазақтың, ғасырлар бойы көбінесе жүгін көтерген мал-түйе. Оның ішінде ең төзімдісі әрі мықтысы – жалғыз өркешті нар. қазақтың «Нар жолында жүк қалмайды»деуі содан. Түйе жолға да шыдамды. Оның жейтін ащыларының ішінде тұз да бар. Түйенің етін бұл түлікті бақпайтын ел ұнатпайды, ал бағытындары оған құмар. Түйенің түбіті мен шудасы қымбат саналады:түбіттен иіріп тоқыған киім ең жылы, ең төзімді болады;шудадан жіп, арқан еседі. Түйенің сүті де асыл. Одан ашытатын қышқылтым сусынды Батыс Қазақстанда «шұбат», Түркістан жағында «қымыран» деп атайды. Ғылымның дәлелдеуінше, шұбаттың дәрілік қасиеті қымыздан да артық саналады. Қой да көшпелі елдердің ерте заманнан малданған түлігінің бірі. Ол әрі киім, әрі тамақ. Киім дегенде, оның жүнінен гөрі ертедегі көшпелі халыққа терісі қымбат болған. Өйткені қыс, күз айларында жылы киім керек. Оған илеген қой терісінен тігілген ішік, тон, тұлыптан жылы киім табылмайды. Қазіргі кездегі «дубленка»аталатын сәнді тон да осы қой терісінен жасалады. Ал жүнінен неше түрлі асыл жүн маталар тоқылады. Ол үшін биязы жүнді қойлар өсіріледі. Қазақ қойының жүні киіз басуға, кілем тоқуға, байпақ, пима дайындауға жұмсалады.Негізінен қойдың азықтық және киімдік пайдасы жылқы мен түйе түліктерінен артық. Онымен бірге қой малы көшіп-қону кезінде ұзақ жол жүрістеріне шыдамды болып келеді. Жеп-шөпті онша талғамайды. Тіпті өсімдігі ащылы болып келетін құм мен шөлде де қойдың теріп жейтін азығы көп. Ешкі де сондай. Қой мен ешкі көне заманнан бері бірге жайылып, бірге жусап келеді. Қойды отты-сулы жерлерге ешкінің серкесі бастайды. Ешкі мен қойдың сүтінен ұйытқан айран да, қайнатқан құрт пен ірімшік те қазақтың сүйікті асы. Ешкінің түбітінен ең жақсы шәлі тоқылады,оның қылшығынан есілген жіп пен арқан жылқы қылынан соң ең берігі саналады. «Ангор ешкісі» деп аталатын асыл тұқымды ешкілердің жүні өте құнды. Мал шаруашылығындағы тағы бір түлік-сиыр. Ертедегі көшпелі қазақтар сиырды аз малданған.Өйткені сиыр малы қөшіп-қонудың талабына сай келмей, отырықшылыққа ауысқаннан кейін ғана көбейген... Сиыр малы айрықша бағуды тілемейді, өріске өзі кетіп,мезгілінде өзі қайтып келеді. Қыс айларында сиыр тек қорада ғана күтіледі. Сондықтан басқа малдарға қарағанда ол күтімді көбірек керек етеді.

Академик, тарихшы, ҰОС-ның ардагері Ақай Нүсіпбековтың 115 жылдығына арналады.