Қазақ әдебиеті Эссе бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Ұлт руханиятының ұлы жанашыры Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы— қазақ тарихындағы тұлғасы бөлек құбылыс. Жастайынан қызыл тілдің құдіретін түйсініп, халқымыздың бай ауыз әдебиетін жинақтаған арқалы ақын сөз өнерінің алтын сандығы іспеттес.

Эссе «Халқының қалаулысы, елінің елеулісі»

Шығыстан шыққан Бітібаева Қанипа Омарғалиқызы (1945-2014 жж.) - Қазақстан Республикасының еңбек сіңірген мұғалімі, профессор. 1945 жылы Шығыс Қазақстан облысы Тарбағатай ауданы Жетіарал ауылында дүниеге келген. Ұстаздықтың дарабоз Падишасы атанған Қанипа Омарғалиқызы Бітібаева үлгілі еңбегін, өнегелі өмірін еліне, қазақ баласын оқытуға арнады. Көп жыл еңбек еткен апамыздың алдынан сан шәкірт білім алып шыққан.Бұл күнде көп шәкірттері әр қызмет салаларында еңбек етіп жүр.Бүкіл әлемге аты шыққан хан апа 40 кітаптың, 100- ге тарта ғылыми-әдістемелік мақалалардың авторы екенін бүкіл ел біледі.

Жанашыр болу адам бойындағы ең ерекше қасеттердің бірі болып табылады. Әр адамның жақын жандары болады , бірақ тек туыстармен ,достармен шектеліп қалмау керек. Біз барша қазақтарға ,қандас бауырларға қамқор болып. Шамамыз келгенше қол үшін беріп ,демеу болып құлағанда қолтығынан сүйетін медет бола білуміз керек. Көпшіл болу, өзге жандамен жақсы қарым-қатынас жасау арқылы біз адами қасиетіміз жоғалпаймыз . Қазіргі заман бәсекелес болғандықтан ба қазақ қазақты көре алмайды. Біреуі көтерілсе аяқтан шалуға құлатуға асығады , бұл біздің өзімізді іштей күйреуге ,құлатуға әкеліп соғады бірақ оны қазіргі қоғам адамдары түсінбейді. Ия қазрігі заман алдыға жылжу, даму бәсекелес бірақ біз іштей өз өзімізбен емес өзге дамыған дамушы мемлекеттермен бәсекелес бола біліуміз керек. Бірақ біз оны өз өзімізбен бәсекелес деп түсініп алғанбыз. Қазақ деген жесірін қанғыртпаған,жетімін жылатпаған . Әр қазақ менің жалғызым деп жақсылығын асырып, жамандығын жасырған ерекше ұлт едік. Заман өзгергенмен адамның болмысы мен адами қасеті өзгермеу керек. Қазақ деген тамырын кең жайған ағаштың бұтағы сияқты. Үш жүзге бөлінсекте қанымыз бір, қазақ деген атымыз бір. Қазақ халқының саны аз болғандықтан бір- бірімізді жанашыр болып қорған бола біліміз керек.

Кітап - білім бұлағы. Кітап оқыға адамның көзқарасы өзгеруі бек мүмкін. Артық білім кітапта, Ерінбей оқып көруге.

Өмірде екі нәрседен қателеспеу қажет соның бірі мамандық. Мен таңдаған мамандықпен танысып шық.

Эссе қазақ әдебиетін сүйіп оқитын, сүйіспеншілікпен тыңдайтын оқушыларға арналған. Әсіресе еліміздегі біртуар ақын Мұқағали Мақатаевтың шығармашылығын сүйетіндерге.

Өз ұлтының нағыз жанашыры, қамқоршысы болған ұлы тұлға Ахметтей болу үшін жастар алға ұмтылуы керек. Құнды еңбектерімен сусындап өссе ғана біз қазақ елінің қазақ әдебиеті дами түсер еді. Міне қараңыз бүгінде ақынның қазағын мәдениетке жетелеудегі арманы бүгінде орындалып азуы алты қарыс мемлекеттермен білім, өнер, ғылым, мәдениетпен терезесі тең болып осындай дәрежеге жетті. Қорыта келе, әдебиетіміз арқылы салтымызды, тілімізді, дінімізді сақтап қалу біздей патриот жастар қолында. Қазақстан болашағын гүлдендіретін жас буында Ахметтің еңбектерін көрсете отырып жақсылыққа, бауырмалдылыққа, мейірімділікке, отанын қорғауға шақыра аламыз

Ахмет Байтұрсынов – ақын, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері. Ол 1873 жылы 18 қаңтарда қазіргі Қостанай облысының Торғай өңіріндегі Сартүбек деген жерде дүниеге келеді. 1884 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген. 1895 - 1909 ж. Ақтобе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс- қазақ училищерінде мұғалімдік қызмет атқарады. Байтұрсыновтың қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдебиет тарихы жөніндегі тұңғыш еңбегі « Әдебиет танытқыш» (1926). Байтұрсынов тілші ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, араб әліпбиінің жайы, терминдер, қазақ тілінің мәселелері туралы мақалалар жазды.

Ахмет Байтұрсынов – ақын, әдебиет зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам қайраткері. Ол 1873 жылы 18 қаңтарда қазіргі Қостанай облысының Торғай өңіріндегі Сартүбек деген жерде дүниеге келеді. 1884 ж. Орынбордағы мұғалімдер мектебін бітірген. 1895 - 1909 ж. Ақтобе, Қостанай, Қарқаралы уездеріндегі мектептер мен орыс- қазақ училищерінде мұғалімдік қызмет атқарады. Байтұрсыновтың қазақ әдебиеттану ғылымы мен әдебиет тарихы жөніндегі тұңғыш еңбегі « Әдебиет танытқыш» (1926). Байтұрсынов тілші ғалым ретінде қазақ тілінің табиғаты, араб әліпбиінің жайы, терминдер, қазақ тілінің мәселелері туралы мақалалар жазды.

Бұл эссе Ахмет Байтұрсынұлының өз дәуірінде ұлты үшін аянбай тер төгіп,болшақ ұрпаққа мол мұра қалдыра білген реформатор,публицист,ғалымның еңбегі ХХІ ғасырда Қазақстан жарқырап мирас болуы жайлы.

Тәуелсiздiк жылдарының рухани нәтижесi Нұрпейiсов («Соңғы парыз»), Қабдолов («Менiң Әуезовiм»), Мұртаза («Ай мен Айша»), Мағауин («Сары қазақ»), Жүнiсов («Аманай мен Заманай»), Нұршайықов («Жазушы мен оның достары»), Ысқақ («Ақсу туралы аңыз»), Тоқтаров («Абайдың жұмбағы»), Софы Сматай («Жарылғап батыр»), С.Елубай («Тағзым»), Мұратбеков («Ай туар алдында»), Исабеков («Ай-Петри ақиқаты»), Тарази («Қара жұлдызға сапар»), Жұмадiлов («Тағдыр»), А.Жақсыбаев («Тiрек»), Қ.Исабаев («Шоң би»), Д.Досжан («Құм кiтап»), Б.Мұқай («Өмiрзая»), Ә.Сарай («Едiл-Жайық»), О.Сәрсенбай («Шеңбер»), т.б. көрнектi жазушылардың роман, повесть, әңгiмелерiнде көрiнiс тапты.

Отбасы – мемлекет құндылығы, қоғам бірлігі Әрбір жеке адам өмірінің маңызды бастауы, рухани өзегі – отбасы. Мұндағы негізгі мақсат – отбасылық құндылықтарды нығайту, отбасы ұғымының қоғамдық санамен сабақтасқан ішкі үйлесімін қалыптастыру, әлеуметтік мемлекеттің негізі болар бала мен оның құқығын қорғау. Осыған орай біз отбасын сақтау және кәмелетке толмаған баланың құқығын қорғау жайында Нұр-Сұлтан қаласының Кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотының төрағасы Қыдырбек Әлқожаевпен әңгімелескен едік.

Бұл жерде өмір туралы, оның қымбаттығы, баға жетпестігі жайлы сөз болады. Адамның басындағы болатын қиындықтар мен жеңістер, өмір заңдылығы жайлы ой айтылады.

Абай қазақ халық әдебиетіне өрендеуі мен дамыуына орасан зор үлес қосты ақындардың көшін бастаушы.Ол төрт мезгілге арнап өлең жазған адам ал лирикалық өлендері мен ақындық толғаныстарына шек жоқ.Ал қазіргі өсіп келе жатқан өскелен ұрпақ Абай атамызды білмейді деген кім сенер екен.Ол шымырлатып бойларына әнің тындап,жүректерің тебіренте тақпақтары мен қара сөздерін жаттау асқақ ойлары мен терең түйсіктеріне сақтай алған.Абай атамыздын әр жазған шығармашылығын бастасан болды тұңғыйық аралына батып кеткендей күй кешесің.Абай атамыздың әр қара сөздері ойға күш салып және де қандай даналығы мен данышпандығын ,қасиеті мен қадірлігін,санасы мен ой өрісін шыңдалып, түсінігі терең мұқиттың нүктесіндей елестетуге болады.

ұстаз туралы

ана тіліміз алып бәйтерек секілді қанша шайқалсада құлауы мүмкін емес

қазақтың ақиық ақынының өлеңдері адам жанын тербейді.

Әдістемелік көмек

Оқушыларға эссе