Биология Мақала 10 сынып бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Зерттеу мақсаты: Генетикалық есептерді шешу арқылы тұқым қуалаушылық заңдылықтарын, олардың биологиялық сипаттамалары мен практикалық маңыздылығын анықтау. Зерттеу міндеттері: Генетикалық есептерді шешуде қолданылатын негізгі ұғымдарды, заңдылықтар мен әдістерді ғылыми тұрғыда сипаттай отырып, олардың биология пәніндегі орнын анықтау. Әртүрлі генетикалық есептердің құрылымын талдап, моногибридті, дигибридті және полигибридті будандастыру мысалдарын күрделі есептер арқылы шешу жолдарын ұсыну. Генетикалық есептердің адамның денсаулығы мен ауыл шаруашылығындағы маңыздылығын зерттеп, тұқым қуалайтын ауруларды анықтау мен алдын-алу ісіндегі рөлін көрсету. Оқушылардың генетикалық есептерді өз бетінше шешу дағдыларын дамытуға бағытталған әдістемелік ұсыныстар дайындап, білім беру процесіндегі практикалық тиімділігін дәлелдеу. Кіріспе: Генетика – тірі ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігін зерттейтін биологияның маңызды саласы болып табылады. Қазіргі таңда генетикалық есептерді шешу – орта мектеп биология курсының ажырамас бөлігіне айналып отыр. Себебі, генетикалық есептер арқылы оқушылар тұқым қуалаушылық заңдылықтарын, олардың тірі ағза дамуындағы және адам денсаулығын сақтаудағы рөлін терең меңгереді. Грегор Мендельдің ашқан тұқым қуалау заңдарына сүйене отырып, ғалымдар мен практиктер бүгінгі күні тұқым қуалайтын ауруларды ерте анықтау мен алдын алуда, ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруда және жануарлардың жаңа тұқымдарын шығаруда маңызды жетістіктерге қол жеткізуде. Генетикалық есептерді шешу тек теориялық білім беріп қана қоймай, оқушылардың логикалық ойлауын, талдау, салыстыру, қорыту қабілеттерін дамытады. Қазіргі қоғамда генетика ғылымының маңызы арта түсті, себебі генетикалық зерттеулердің нәтижелері медицина, фармацевтика, ауыл шаруашылығы және биотехнология салаларында кеңінен қолданылады. Генетикалық есептерді шешу арқылы оқушылар тұқым қуалайтын аурулардың берілу жолдарын, мутациялардың салдарын, сонымен қатар селекция мен гендік инженерияда қолданылатын әдістерді меңгереді. Бұл өз кезегінде болашақ мамандарға қажетті дағдыларды қалыптастырады және олардың ғылыми дүниетанымын кеңейтеді. Генетикалық есептерді шешу барысында оқушылар нақты өмірлік жағдайларды модельдеу арқылы биологиялық процестердің мәнін түсінеді, бұл биология пәнінің практикалық маңыздылығын арттырады. Мысалы, генетикалық есептерді шешу нәтижесінде оқушылар болашақ ұрпақтың белгілі бір тұқым қуалайтын ауруға шалдығу ықтималдығын бағалай алады немесе ауыл шаруашылығында тиімді будандастыру әдістерін анықтай алады. Сонымен бірге, генетикалық есептерді меңгеру арқылы оқушылар ғылыми зерттеу әдістерін, эксперимент жүргізу принциптерін үйренеді және өз бетінше шешім қабылдау дағдыларын дамытады. Қазіргі таңда адамзат алдында тұрған тұқым қуалайтын аурулардың таралуын азайту, ауыл шаруашылығы өнімділігін арттыру, экологиялық таза өнімдер өндіру секілді мәселелер генетика ғылымының дамуына тікелей байланысты. Осыған орай, мектепте оқытылатын генетикалық есептердің практикалық маңызы өте жоғары. Бұл тақырып бойынша білім алу оқушылардың биологияға деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың ғылыми және кәсіби бағытталуына да ықпал етеді. Жалпы алғанда, генетикалық есептерді шешу – биология ғылымының теориялық және практикалық аспектілерін байланыстырушы көпір іспетті. Бұл тақырыптың өзектілігі бүгінгі күнде генетика ғылымының қарқынды дамуы, оның медицина мен ауыл шаруашылығындағы қолданысының кеңеюімен тікелей байланысты. Сонымен қатар, генетикалық есептерді меңгеру арқылы оқушылар қоғам алдында тұрған күрделі биологиялық мәселелердің шешімін табуда белсенді рөл атқара алады. 3. Негізгі бөлім мақала Негізгі бөлім Генетикалық есептерді шешудің теориялық негіздері Генетика ғылымының дамуы қазіргі заманғы биологияның негізін қалаушы бағыттарының бірі болып табылады. Әсіресе, генетикалық есептерді шешу арқылы тұқым қуалаушылық заңдылықтарын анықтау биология ғылымының теориялық және практикалық мәселелерін шешуде маңызды орын алады. Бұл есептерді шешу барысында оқушылар Г.Мендельдің, Т.Морганның және басқа да генетик-ғалымдардың ашқан заңдылықтарына сүйенеді. Мысалы, Мендельдің бірінші және екінші заңдары – белгілердің ажырауы және тәуелсіз комбинациялануы – қазіргі генетиканың іргетасы болып есептеледі. Қазіргі таңда генетикалық есептерді шешу барысында тек классикалық тәсілдер ғана емес, молекулалық-генетикалық әдістер де белсенді қолданылады. Бұл әдістер арқылы гендердің құрылымын, олардың мутациялану жолдарын, хромосомалардың қайта құрылуын және генетикалық рекомбинацияларды зерттеуге мүмкіндік туады. Мысалы, 2018 жылы АҚШ-та жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, адам геномындағы 500-ден астам тұқым қуалайтын аурулардың молекулалық негізі анықталды. Осы ақпарат негізінде нақты есептер құрастырылып, оқушыларға ұсынылады. Бұл олардың теориялық білімін өмірмен байланыстыруға септігін тигізеді.

Білім берудің ақпараттық технологиясы – ақпаратпен жұмыс істеу үшін арнайы әдістерді, бағдарламалық және техникалық құралдарды (кино, аудио және бейне, компьютерлер, телекоммуникация желілері) қолданатын педагогикалық технология. Оқыту процесінде қолданылатын барлық әдіс-тәсілдер сияқты оқыту құралдары да негізінен кез келген пәндік білім беруде өзгеріссіз қалады және дидактикалық функциялардың үштігін орындайды: цифрлық технологияларды, білім беру ресурстары (ББР) және ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың (АКТ) әдістерін пайдалануды ескере отырып, оқыту, дамыту, пәндік іс-әрекеттер аясында тәрбиелеу..

Өсімдіктердің 375 000-ға жуық түрі бар. Өсімдіктер тұқымтобының ең үлкені - гүлдейтін немесе жабық тұқымды өсімдіктер. Олардың 250 000-нан астам түрі бар. Өсімдіктер күн сәулесінің көмегімен (фотосинтез) өз қорегін табады. Саңырауқұлақтар бұрын өсімдіктер қатарына жатқызылатын, алайда өз қорегін өндірмейтін болғандықтан, қазір олар жеке класқа жіктелген. Олардың 100 000-ға жуық түрі бар.

10 сынып

мұғалімге көмекші құрал

мұғалімге

оқушыларға және ұстаздарға