Логопед, дефектолог Мақала бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Психикалық дамуында бұзылыстары бар балалардың оқу мен жазу дағдыларын қалыптастыру арнайы педагогикалық қолдауды қажет етеді. Бұл санаттағы балаларда зейіннің тұрақсыздығы, қабылдау мен есте сақтаудың әлсіздігі, талдау–жинақтау әрекеттерінің жеткіліксіздігі, сөйлеу тілінің бұзылыстары оқу процесіне тікелей әсер етеді. Сондықтан оқу мен жазу кемшіліктерін түзету жүйелі, кезеңдік, ғылыми негізделген жұмысты талап етеді.

Логопедиялық массаж-бұлшықеттердің, нервтердің, қан тамырларының және перифериялық сөйлеу аппаратының күйін өзгертетін механикалық әсер етудің белсенді әдісі.

Фонетика-фонематикалық бұзылыс дегеніміз қалыпты интеллект пен қалыпты биологиялық есту қабілеті дұрыс балалардың түрлі сөйлеу бұзылысы кезінде дыбысты айту мен фонемаларды қабылдау процессінің дамымауын айтамыз. Ол кезде дыбыстарды ауыстыру, бұрмалау, сөздің құрылымын бұзу, айқын емес лексикалық-грамматикалық бұзылуымен сипатталады.

Бұл мақалада Қазақстанның білім беру жүйесінде логопедияның рөлі мен маңыздылығы қарастырылады. Логопедияның сөйлеу тілі бұзылыстарын анықтау, алдын алу және түзету арқылы оқушылардың білім алу сапасын арттырудағы орны ашып көрсетіледі. Қазақстандағы логопедиялық қызметтің қазіргі жағдайына талдау жасалып, негізгі мәселелері айқындалады. Сонымен қатар, білім беру сапасын жақсарту мақсатында логопед мамандарын даярлау, логопедиялық кабинеттер санын арттыру, цифрлық технологияларды енгізу және ата-аналар мен педагогтардың логопедиялық сауаттылығын жетілдіру бойынша ұсыныстар беріледі. Мақала білім беру процесінде тең мүмкіндіктер жасау және инклюзивті ортаны дамытуға бағытталған.

ЕСТУ ҚАБІЛЕТІ ЗАҚЫМДАЛҒАН ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫН КӘСІПТІК БАҒДАРЛАУ

ПДТ – психикалық даму қарқынының қалыпты дамуының бұзылысы,оның салдарынан мектеп жасына келген бала мектепке дейінгі жастағы шеңберде, ойынға қызығушылықта қалуын айтады. Психикалық дамудың тежелуінің клиникалық алуандылығы және болжамының біркелкі еместігі байқалады. ПДТ балалардың көбіне сөйлеу тілінің ерекшеліктері тән. Сөйлеу тілі бұзылыстары барлық компоненттерде (дыбыс жағы, лексикалық, сөйлеу тілінің грамматикалық жағы) кездеседі. Е. В. Мальцеваның деректері бойынша тіл дыбыстарын айту кемістіктері ПДТ төменгі сынып оқушыларының 30 % байқалады, ол сөйлеу тілі бұзылыстары бар.

Жас ерекшелігін ескере отырып таңдалған ойын баланың ойлау қабілеті,түсінігінің қалыптасуы,сөйлеу тілінің дамуына,өзіндік сынның қалыптасуына әсер етеді. Ойын кезінде бала белсенді қарым-қатынасқа түседі,бірлесіп ойнайды,сөйлеу тілін қолдануға деген қажеттілігі артады,еліктейді, эмоциясына ықпал етіп, жақсы-жаманды ажыратып,адамгершілік әдептерін үйренеді.Ойын арқылы баланың бойына сіңірген машығы, баланың дамуының қозғаушы күші болып табылады.

Төрт түлік – мал: түйе, жылқы, қой, сиыр. Қазақ халқы осы төртеуін төрт түлік деп атаған. Ауыз әдебиетінде “төрт түлік малды құрадың” деген тіркес жиі кездеседі. Бұл дәулетіне сәулеті сай адамдарға арналып айтылған. Мысалы, “Байбөрі деген бар екен, Байбөрі малға бай екен, Төрт түлігі сай екен...” (“Алпамыс батыр” жырынан). Халық төрт түліктің әрқайсысының сақтаушы иесі бар деп ұғынып, оларды ойсылқара, қамбар ата, шопан ата, зеңгі баба деп атаған. Төрт түлікті кейде жұп (аша, айыр) тұяқ, тақ (тік) тұяқ деп те атайды. Қазақ төрт түліктің ішінде түйе малын байлық ретінде де, көлік ретінде де, азық ретінде де қатты қастерлеген. “Нар жолында жүк қалмас” деген мәтел осының айғағы. “Ат – ердің қанаты”, “Мінсең – көлік, жесең – ет” деп жылқы малын да аса жоғары бағалаған. Сондай-ақ қой мен ешкі, сиыр малының да өзіне тән ерекше қасиеттері болатынын ұмытпаған. Көшпелілердің, оның ішінде қазақтың төрт түлік малдың ішіндегі қастерлеп, пір тұтатыны – жылқы. Жылқы көшіп-қонуға төзімді әрі ыңғайлы, қысы-жазы жем-шөп тілемей жайылады. Оның азығы (жемі, шөбі) өзге малдан әлдеқайда асыл. Сол себепті де оның еті де,сүті де денсаулыққа шипалы екендігі ерте кезден – ақ белгілі. Жылқы бетегелі, көделі, селеулі, қауданды жерде жақсы өскен. Қазақ даласының батысында Мұғалжар тауынан басталып, Сарыарқаны қуалай отырып, аяғы Батыс Сібірге тірелетін кең өлкесінде жылқы малы көп өсірілген. Қазақтың жылқымен қатар ұстаған малы – түйе. Қазақта «Түйелі бай қонады сортаңды алып» деп басталатын өлең бар. Бұлай деудің себебі, ертедегі түйелер байлар суы тұзды көлдердің, теңіздердің, өзендердің бойларына, өсімдігі ащы, сортаң жерлерге қонатын болған. Түйе-жүк көлігі. Көшпелілердің, солардың ішінде қазақтың, ғасырлар бойы көбінесе жүгін көтерген мал-түйе. Оның ішінде ең төзімдісі әрі мықтысы – жалғыз өркешті нар. қазақтың «Нар жолында жүк қалмайды»деуі содан. Түйе жолға да шыдамды. Оның жейтін ащыларының ішінде тұз да бар. Түйенің етін бұл түлікті бақпайтын ел ұнатпайды, ал бағытындары оған құмар. Түйенің түбіті мен шудасы қымбат саналады:түбіттен иіріп тоқыған киім ең жылы, ең төзімді болады;шудадан жіп, арқан еседі. Түйенің сүті де асыл. Одан ашытатын қышқылтым сусынды Батыс Қазақстанда «шұбат», Түркістан жағында «қымыран» деп атайды. Ғылымның дәлелдеуінше, шұбаттың дәрілік қасиеті қымыздан да артық саналады. Қой да көшпелі елдердің ерте заманнан малданған түлігінің бірі. Ол әрі киім, әрі тамақ. Киім дегенде, оның жүнінен гөрі ертедегі көшпелі халыққа терісі қымбат болған. Өйткені қыс, күз айларында жылы киім керек. Оған илеген қой терісінен тігілген ішік, тон, тұлыптан жылы киім табылмайды. Қазіргі кездегі «дубленка»аталатын сәнді тон да осы қой терісінен жасалады. Ал жүнінен неше түрлі асыл жүн маталар тоқылады. Ол үшін биязы жүнді қойлар өсіріледі. Қазақ қойының жүні киіз басуға, кілем тоқуға, байпақ, пима дайындауға жұмсалады.Негізінен қойдың азықтық және киімдік пайдасы жылқы мен түйе түліктерінен артық. Онымен бірге қой малы көшіп-қону кезінде ұзақ жол жүрістеріне шыдамды болып келеді. Жеп-шөпті онша талғамайды. Тіпті өсімдігі ащылы болып келетін құм мен шөлде де қойдың теріп жейтін азығы көп. Ешкі де сондай. Қой мен ешкі көне заманнан бері бірге жайылып, бірге жусап келеді. Қойды отты-сулы жерлерге ешкінің серкесі бастайды. Ешкі мен қойдың сүтінен ұйытқан айран да, қайнатқан құрт пен ірімшік те қазақтың сүйікті асы. Ешкінің түбітінен ең жақсы шәлі тоқылады,оның қылшығынан есілген жіп пен арқан жылқы қылынан соң ең берігі саналады. «Ангор ешкісі» деп аталатын асыл тұқымды ешкілердің жүні өте құнды. Мал шаруашылығындағы тағы бір түлік-сиыр. Ертедегі көшпелі қазақтар сиырды аз малданған.Өйткені сиыр малы қөшіп-қонудың талабына сай келмей, отырықшылыққа ауысқаннан кейін ғана көбейген... Сиыр малы айрықша бағуды тілемейді, өріске өзі кетіп,мезгілінде өзі қайтып келеді. Қыс айларында сиыр тек қорада ғана күтіледі. Сондықтан басқа малдарға қарағанда ол күтімді көбірек керек етеді.

Устаз-логопед қандай болу керек

Балалар айналадағы әлемді ойын, еңбек, серуен, ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тәрбиешімен, ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынас кезінде танып біледі. Осындай жетістіктерге жету үшін тәрбиеші алдында тұрған ертеңгі мектеп оқушысы деп қарап, баланың мінез кұлқын, сана-сезімінің жетілу дәрежесін таным үрдістерінің (түйсігі, қабылдауы, ес, ойлау, сөйлеу, зейінінің) дұрыс бағытта қалыптасып, дамуын қадағалап әpi дамытып отыру керек. Балалардың таным мүшелерін және де шығармашылық қабілеттерін дамыту мақсатында танымдық-шығармашылық ойындар қолданудың маңызы зор. Ойын дегеніміз — жас ерекшелікке қарамайтын, адамның көңіл-күйін көтеретін, ойландыратын үрдіс. Ойын-төзімділікті, алғырттықты, тапқырлықты, ұқыптылықты, ізденіпаздықты, іскерлікті, дүниетаным өрісінің көлемділігінің, көп білуді, сондай-ақ, басқа да толып жатқан сапалылық қасиеттердің қалыптастыруға үлкен мүмкіндігі бар педагогикалық, тиімді әдістерінің бipi. Сондықтан ойынды сабақтан тыс уақытты пайдалану — үлкен нәтиже бepepi анық. Ойынға зер салып, ой жүгіртіп қарар болсақ, содан үлкен мәнді де мағыналы істер туындап өрбитінін байқаймыз. Себебі, бар өнердің бастауы деп білеміз. Ойын — тек жас адамның дене күш қуатын молайтып, оны шапшандыққа, дәлдіке т.б ғана тәрбиелеп қоймайды, оның ақыл-ойының толысуына, жан дүниенің қалыптасуына, eceйіп өcyiнe де пайдасын тигізеді. Ойын баланың алдынан өмірдің eciгiн ашып, оның шығармашылық, қабілетін оятып, танымдық қасиеттерін дамытады . Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен, табиғат пен таныстыруда танымдық-шығармашылық ойындар өте маңызды орын алады. Танымдық-шығармашылық ойындар мектеп жасына дейінгі балалардың таным мүшелерін (есту, көру, ойлау, сөйлеу), сонымен бірге, шығармашылық қабілетін дамытуда таптырмас ойын болып табылады. Танымдық-шығармашылық ойындарды ойлап тауып, оны ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде тиімді пайдалану тәрбиешінің шеберлігіне байланысты. Мектеп жасына дейінгі мекемелерде балаларды жан-жақты дамытуда қатып қалған әдіс-тәсіл жоқ. Мектеп жасына дейінгі балаларды қоршаған ортамен таныстыруда көбіне танымдық ойындар қолданылады. Танымдық ойындар баршамызға белгілі таным мүшелерін дамытуда, қоршаған ортаны, айналадағы дүниені таныстыруда мақсатты түрде пайдаланылады. Танымдық шығармашылық ойындар балаларға қоршаған ортаның, табиғат құбылыстарының өзгерістерін, оның қалай пайда болатынын қызықты да естен шықпайтындай етіп қабылдайды. Мектеп жасына дейінгі балаларға алғаш ойналған ойын керемет бір ғажап дүние сияқты болып көрінеді. Себебі бұл кездегі балалар өздері алғаш көрген жаңа дүниені, затты ешқашан ұмытпайды.

Бұл мақалада аутизмі бар балалардың сөйлеу ерекшеліктері туралы айтылады

Аннотация. Білім алу – потенциалды әлеуеті бар әрбір адамның құқығы. Білім беруде еркіндік, демократия және тұрақты даму принциптері құрылады. Барлығына білім беруден басқа маңызды ештеңе жоқ. Инклюзивті білім беруді ұйымдастыру-бұл тек материалдық-техникалық базаны құру ғана емес, білім беру мекемесіне кедергісіз кіру үшін және оқытудың қолайлы жағдайларына, сонымен қатар қалыпты дамушы балалар мен олардың ата-аналарының мүмкіндігі шектеулі балаларға қарым-қатынасының дұрыс кіріктірілген жолдарын құру. Мүмкіндігі шектеулі балалар оқитын мектепте балалардың ата — аналарына мектеп мамандары - ең алдымен олардың серіктестері екенін түсіну маңызды. Осыған байланысты ерекше балалардың ата-аналарымен жұмыс жүргізу қажеттілігі пайда болады.

Мақалада балалардың сөйлеу тіліне гаджеттердің әсері және оларды шешу жолдары қарастырылады.

«Кляксография» техникасы арқылы сөйлеу процесін дамыту.

Логопед – баланың дұрыс сөйлеуін, дұрыс дыбыстауын қарап қана қоймай нағыз ұстаз болған жағдайда ғана өз мақсатына жете алатыны түсінікті. Сол себептен әр маман жай логопед емес, логопед-ұстаз ретінде жұмыс жасай білуі шарт. Бала оқытқан мұғалім бала болып ойнауы керек, бала болып ойлауы керек.

Дыбысталу бұзылыстарын түзету бойынша логопедиялық сабақтар жұмасына 2 рет, сөйлеу тілі бұзылысының күрделігіне байланысты жеке түрде жүргізіледі. Сабақтан кейін әр бір тәрбиеленушіге оның сөйлеу тілі бұзылысына сәйкес жеке үй тапсырмалары беріледі. Үй тапсырмалары бала-бақшадағы логопедиялық сабақтардан алған білім мен біліктілігін бекіту мақсатымен беріледі.

Т-Д

Т-Д дыбыстарын ажырату

қыс

Қыс қызығы. С дыбысы