Химия 11 сынып бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Бұл әдістемелік құрал химия сабақтарында оқушылардың сыни және шығармашылық ойлау дағдыларын дамытуға бағытталған тиімді педагогикалық тәсілдер жиынтығын ұсынады. Қазіргі білім беру жүйесі оқушыны дайын ақпаратты қабылдаушы емес, оны талдаушы, салыстырушы, дәлелдеуші және жаңа идея тудырушы тұлға ретінде қалыптастыруды талап етеді. Осы тұрғыдан алғанда химия пәні сыни ойлау мен шығармашылық ізденісті дамытуға кең мүмкіндік беретін мазмұнға ие. Құралда проблемалық оқыту, жобалық жұмыстар, дебат технологиясы және зерттеушілік тапсырмалар арқылы білім алушылардың жоғары деңгейдегі ойлау дағдыларын қалыптастыру жолдары жан-жақты қарастырылған

Майлар және оңың құрамы жайлы ашық сабақ.

Оқушыларға синтездік каучук пен табиғи талшықтар мен химиялық талшықтрдың қасиеттері, құрамы,олардың тұрмыста кеңінен қолданылуы туралы мағұлмат бер

Оқушыларға резеңкелер мен каучуктарды таныстыру және олардың түрлерімен, олардың алыну процестері, қасиеттері жайлы мәлімет беріп және олармен жұмыс істеу жайлы толық түсіндіру

Ферменттер тақырыбына арналған ашық сабақ жоспары. Жоспарда студенттермен ерекше білім беруді қажет ететін балдарға арналған тапсырмалар берілген

карбон қышқылдары тақырыбына арналған ҚМЖ. Карбон қышұылдарының қасиеттері , презентациялар көрсетілген

Органикалық химия бойынша ҰБТ ға дайындау

Спирттер тақырыбына қысқа мерзімді жоспар

Оттекті органикалық қосылыстар, 11 сынып, қысқа мерзімді жоспар

Пәні: Химия Бөлім: Мектеп: А.Байтұрсынов атындағы №5 ЖОМ Күні: Мұғалімнің аты-жөні: Cабденова Айнур Сынып: 11 Қатысқан оқушы саны: Қатыспаған оқушы саны: Сабақтың тақырыбы Полипептидтер құрылымын анықтау. Практикалық жұмыс №8 «Денатурация және ақуыздардың түсті реакциялары» Осы сабақта қол жеткізілетін оқу мақсаттары 11.5.1.24 - гидролиз реакциясы бойынша берілген деректер негізінде полипептидтің құрамын анықтау; 11.5.1.25 - ақуызға сапалық реакцияларды тәжірибе жүзінде жасау; 11.5.1.26 - ақуыздардың денатурациясы реакциясын тәжірибе жүзінде жасау Сабақтың мақсаты • Аминқышқыл молекуласына сәйкес құрылымдарын айқындайды; • Пептидтегі аминқышқылдардың ретін анықтайды; • Ақуыздарды, олардың құрамындағы аминқышқылдарын сапалы және сандық талдау жасайды; • Ақуыздың денатурациялану ұғымын меңгереді; • Қайтымды және қайтымсыз денетурацияға алып келетінін талқылайды. Бағалау критерилері • Гидролиз реакциясы бойынша берілген деректер негізінде полипептидтің құрамын анықтайды • Ақуызға сапалық реакцияларды тәжірибе жүзінде жасайды; • Ақуыздардың денатурациясы реакциясын тәжірибе жүзінде жасайды Ойлау дағдыларын деңгейі Білу, түсіну және қолдану Сабақ барысы Сабақтың кезеңі/ уақыт Педагогтің әрекеті Оқушының әрекеті Бағалау Ресурстар 3 мин «Ұйымдастыру бөлімі» 1.Оқушылармен сәлемдесу,түгелдеу. Психологиялық жағымды ахуал туғызу, түрлі-түсті стикерлер пайдалану. Оқушылар тақтаға ілінген түрлі-түсті стикерлерді таңдайды,стикердің артында құпия сөздер бар,сол сөздер арқылы 3 топқа бөлінеді. 1. Пептид 2. Полипептид 3. Кератин Мұғалімнің кері байланысы Суреттер бейнеленген қима қағаздар топтамасы 3 мин «Өткенді еске түсіру бөлімі» арқылы үй тапсырмасы мен жаңа сабақты байланыстырады. Cурет пен тұжырымдарды зерделеңіз. Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші және төртінші реттік құрылымдарын сәйкестендіріңіздер: Дескриптор: Білім алушы: • Ақуыздың бірінші,екінші,үшінші реттік құрылымдарын ажыратады. • Ақуыз қасиеттерін аминқышқылдарының құрамы мен құрылысын сипаттайды. Қосымша 1 2 мин «Аминқышқылдарын басқару бөлімі» Аминқышқыл молекуласын А деп белгілеп, қосылыстар атауларын сәйкес құрылымдарымен сәйкестендіруге тапсырма беріледі. Тапсырма 1 Аминқышқыл молекуласын А деп белгілеп, қосылыстар атауларын сәйкес құрылымдарымен сәйкестендір. Дескриптор: Білім алушы: • Аминқышқыл молекуласын құрылымдарымен сәйкестендір Қосымша 2 11.5.1.24 - гидролиз реакциясы бойынша берілген деректер негізінде полипептидтің құрамын анықтау; Негізгі бөлім 5 мин «Тарихи бөлім» Жеке жұмыс. Оқушыларға полипептидтердің құрылым формуласын ұсынып, бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір гексапептидтің гидролизін аяқтауды ұсынамын.Гидролиз өнімдері және дипептид, трипептид атаулары көрсетілген полипептидтер гидролизі үдерісін сипаттайды. N-шетіндегі, С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады. Бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір гексапептидтің гидролизі: І. Пептидтегі аминқышқылдардың ретін анықтаңыз. [Glu ]-[ ]-[ ]-[ ]-[ ]-[ ] ІІ. N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:__________ ІІІ. С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:__________ Дескриптор: Білім алушы: •Бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір гексапептидтің гидролизін аяқтайды; •N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады; •С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады. Қосымша 3 ЕБҚ 5 мин Жеке жұмыс. Оқыту формасы немесе қарапайым әдіс (сурет) қолданып полипептидтік тізбекті ретімен орналастыруды сураймын. Полипептидтік тізбекті ретімен орналастыр. Gly – Thr – Phe – Ala – Ser – Ileu ІІ. N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:__________ ІІІ. С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:__________ Дескриптор: Білім алушы: • Бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір полипептидтік тізбекті ретімен орналастырыды ; • N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады; • С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады. Қосымша 4 11.5.1.25 - ақуызға сапалық реакцияларды тәжірибе жүзінде жасау; 10 мин «Ақуыз бөлімі» Ұжымдық жұмыс Биологиялық сұйықтықтар мен ерітінділерде ақуыздың болуын дәлелдеу үшін, сонымен қатар әр түрлі табиғи ақуыздардың аминқышқыл құрамын анықтау үшін түсті реакциялар қолданылады. Олар ақуыздарды, олардың құрамындағы аминқышқылдарын сапалы және сандық талдау үшін қолданылады. Оқушылар ақуыз денатурациясы мәтінін оқып танысады. Ой қозғау: • Ақуыздардың түсті реаацияларын білудің қандай практикалық маңызы бар? • Денатурация дегеніміз не? • Дeнатурaция қай жaғдaйда бoлaды? • Ақуыздарды анықтаудың қандай екі түсті реакциясын білесің? • Жоғарыда көрсетілген әдістерді сипатта, ақуыздарды анықтау үшін практикалық жұмысты қалай өткізуге болады? Реакция өту үшін қандай жағдай қажет? Өзара бағалауды топ оқушылары жүргізеді, өз жұмысы бойынша қорытынды жасайды АКТ 5 мин «Практикалық бөлім» Топтық жұмыс Нәруыздардың сапалық реакцияларына практикалық жұмыс беріледі.Нұсқаулық бойынша жұмыс жүргізіп, таныстырып қорытынды жасайды. Оқушыларды 6 топқа бөліп, практикалық жұмыстың нұсқаулығын тарату. Мұғалім оқушылар жұмысын бақылап, қажет топтарға қолдау көрсетеді 1-топ: Биуерт реакциясы 2-топ: Цистеин реакциясы 3-топ: Ксантопротеин реакциясы 4-топ: қыздырғандағы денатурация 5-топ:күкірт қышқылымен денатурация 6-топ:ауыр металл тұзымен (мыс (ІІ) сульфаты ерітіндісі) денатурация Оқушылар жұмыстарын жасап болып әр топ өз жұмысын 2 минут қана уақыт ішінде таныстырады Қосымша 5 11.5.1.26 - ақуыздардың денатурациясы реакциясын тәжірибе жүзінде жасау Функционалдық cауаттылық тапсырмаcы 7 мин «Аминқышқылдардың қасиеттері және қолданылуы бөлімі» Жұптық жұмыс. Kератинді түзету туралы білімдерін шыңдап, бір тал шаш құрамында қанша кератин болатындығын, ол ақуыздың нешінші құрылымға ие екенін талдап, себебін түсіндіреді. Кератинді түзетудің артықшылықтары мен кемшіліктерін атайды. Сипаты: Мәнмәтін Мазмұны Жеке тұлғалық Құзіреттілігі Құбылыстарды ғылыми тұрғыдан түсіндіру Білімнің типі Процедуралық Деңгейі Орташа Тапсырманың түрі Ашық Адамдар өз ерекшеліктерін айқындау үшін шаштарын не түзетеді, не бұйралайды. Mұғалімнің кері байланысы Қосымша 6 2 мин Білімді қолдануға жазбаша тапсырма беріледі Қосылыстардың қайсысы ақуызды қайтымды және қайтымсыз денетурацияға алып келетінін анықта. NaCl H2SO4 CH3OH NH4NO3 Pb(NO3)2 Дескриптор: Білім алушы: • Қайтымды және қайтымсыз денетурацияға алып келетінін анықтайды Сабақтың соңы 3 мин «Эстафета бөлімі» Бұған үш минуттай уақыт бөлінеді. Мұғалім нөмірленген үш парақ дайындап, оларды әр топқа береді. Оқушылар рефлексия орындаған тапсырмасы бойынша рефлексия жасайды. Белгі бойынша оқушылар оқып-үйренгенін (оқиғаларды, фактілерді, олардың мерзімдерін) жазып, үндеместен бір-біріне жылжытып отырады (бір-бірін қайталамауы тиіс). Қай топ неғұрлым толық, нақты, анық жауап бергенін мұғалім анықтап, жеңімпаздарды белгілейді. Mұғалімнің кері байланысы Қосымша 1 Cурет пен тұжырымдарды зерделеңіз. Ақуыздың бірінші, екінші, үшінші және төртінші реттік құрылымдарын сәйкестендіріңіздер: 1 Бастапқы құрылым a A Бірнеше суббірліктен тұратын ақуыздарда әрбір суббірліктің арасында болатын, ковалентті емес байланыстармен байланысқан кеңістіктік қатынастар. 2 Екінші құрылым b B Көптеген белоктар аминқышқылдарының ұзын тізбегі емес, керісінше спираль немесе парақ түрінде бүктелген аймақтарға ие. 3 Үшіншілік құрылым c C Екінші құрылымның бүктелген аймақтары, өз кезегінде, бүктеліп, неғұрлым ықшам құрылымдарға жиналуы мүмкін. Бұл соңғы қатпар ақуызға өлшемді пішін береді. 4 Төрттік құрылым d D Бұл полипептидтік тізбекте әр түрлі амин қышқылдарының орналасу реттілігін айтады. Бұл реттілік аталған ақуызды кодтайтын ДНҚ тізбегімен берілген. 1 _____ , ______ 2 _____ , ______ 3 _____ , ______ 4 _____ , ______ Қосымша 2 Қосымша 3 Нәтижесінде бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір гексапептидтің гидролизін аяқтаңыз: аланин (Ala), глутамин қышқылы (Glu), глицин (Gly), лейцин (Leu) және серин (Ser), сәйкесінше, 2:1:1:1:1 қатынасында. Бұл пептидтің ішінара гидролизі келесі үзінділерді түзеді: Ala-Ala, Gly-Ala, Glu -Gly, Ala-Ser-Leu. І. Пептидтегі аминқышқылдардың ретін анықтаңыз. [Glu ]-[ ]-[ ]-[ ]-[ ]-[ ] _________________________________________________________________________________________________ ІІ. N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:____________ ІІІ. С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:____________ Дескриптор: Білім алушы: • Бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір гексапептидтің гидролизін аяқтайды; • N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады; • С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады. Қосымша 4 ЕБҚ І. Полипептидтік тізбекті ретімен орналастыр: Gly – Thr – Phe – Ala – Ser – Ileu ІІ. N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:____________ ІІІ. С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазыңыз:____________ Дескриптор: Білім алушы: • Бес түрлі аминқышқыл түзген белгілі бір полипептидтік тізбекті ретімен орналастырыды ; • N-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады; • С-шетіндегі аминқышқылдар үшін қысқартылған таңбаны жазады. Қосымша 5 Практикалық жұмыс I.Нәруыздардың сапалық реакциялары. 1. Биурет реакциясы. Нәруыздың молекуласындағы пептидтік байланыстардың болуын сілті қатысында мыс (II) сульфатының аз мөлшерімен әсер еткен кезде күлгін түске боялуымен дәлелденеді. 2. Цистеин реакциясы. Құрамында күкірті барα-аминқышқылдарын анықтауға арналған реакция жұмыртқа белогының ертіндісінің натрий гидроксидінің 20% ерітіндісі және қорғасын (II) ацетатының ертіндісімен қайнатқан кезде сұр-қара тұнба түзілуі байқалады. 3. Құрамында ароматтық радикалдары бар a-аминқышқылдарын анықтауға арналған ксантопротеиндік реакция. Концентрленген азот қышқылын тауық / сиыр етіннің бір бөлігіне тамызған кезде сары бояу пайда болады. II. Жұмыртқа белогының денатурациясы: 1. Қыздыру кезінде. 2. Күкірт қышқылының ертіндісімен әсер еткен кезде. 3. Ауыр металдардың тұздарымен (мыс (II)сульфатымен)әсер еткен кезде. Нәруыздың қайтымды және қайтымсыз денатурациясы түсінігіне анықтама беріңіз. Тәжірибе нәтижелері № Әдісі нәтиже қорытынды 1 Биурет реакциясы Бірдей көлемдегі ақуыз ерітіндісі мен натрий гидроксиді ерітіндісі бар сынауыққа мыс (II) сульфатынан бірнеше тамшы тамызыңыз. 2 Ксантопротеин реакциясы Сынауықтағы 2мл ақуыз ерітндісіне бір тамшы концентрлі азот қышқылынан тамызыңыз 3 Цистеин реакциясы Ақуыз жанғанда өзіне тән «мүйіз иісі» иіс бөледі. Мұны жібек кіпті жағу арқылы немесе құс қауырсынын жағып Ақуыз құрамындағы бұл элементті келесі әдіспен дәлелдеуге болады. Ақуыз ерітіндісіне бурдей көлемде сілті қосып қыздырады да бірнеше тамшы қорғасын ацетаты ерітіндісінен тамызады. 4 Денатурация ақуыз ерітіндісін жанарғыда қыздырыңыз 5 ақуыз ерітіндісіне бірнеше тамшы мыс купоросы немесе қорғасын ацетаты ерітіндісінен тамызыңыз 6 ақуыз ерітіндісіне бірнеше тамшы күкірт қышқылы ерітіндісінен тамызыңыз Функционалдық сауаттылық Қосымша 6 Сипаты: Мәнмәтін Мазмұны Жеке тұлғалық Құзіреттілігі Құбылыстарды ғылыми тұрғыдан түсіндіру Білімнің типі Процедуралық Деңгейі Орташа Тапсырманың түрі Ашық Шаштың 90 пайызы кератиннің тығыз ақуызынан тұрады. Егер шашыңыз бұйра болса, оны бір күні түзеткіңіз келеді. Сол кезде көмекке келетін арнайы салондық процедуралар бар. Тіпті, шашыңызға химиялық бұйра салсаңыз да, оны қайтадан түзетіп бере алады. 1. Сондай процедуралардың бірі – шашты кератинді түзету. Ендеше, кератинді түзету туралы не білеміз? _________________________________________________________________________________________________ 2. Бір тал шашта қанша кератин болады? ________________________________________________________________ 3. Нешінші ақуыздық құрылымға ие? __________________________________________________________________ себебін түсіндір: __________________________________________________________________________________ 4. Кератинді түзетудің: қ/с Артықшылықтары Кемшіліктері 1 Шашыңыз жылтырап, жұмсақ бола түседі Шаш түзететін құрал құрамының кей компоненттеріне аллергиялық реакция болуы мүмкін 2 Шаш үлгіңіз қатты желдің өзінде бастапқы күйін сақтайды Уақыт өте шаштың ұштары сына бастайды 3 Шаштың электрленуін ұмытасыз. Шаштың көлемі жоғалады 4 Шашыңыз тез таралады Егер шашыңыз көп түсетін болса, кератинді түзету жасауға болмайды.

Карбонильді қосылыстардың құрылысы және номенклатурасы Альдегидтер және кетондардың алынуы.

Химия пәнінен тест сұрақтары

Жәй және күрделі эфирлер. Майлар

Тесттер

Тесттер

Оттекті органикалық заттар. Спирттер

Оттекті органикалық заттар. Спирттер

11.2.1.26 describe chemical properties of complex compounds of transition metals

11.5.1.31 аденозинтрифосфат гидролизі құрылымын және сызбасын құрастыру 11.5.1.31 разработка структуры и гидролиз аденозинтрифосфата 11.5.1.31 design of the structure and hydrolysis of adenosine triphosphate

Барлық оқушылар үшін: Альдегидтер және кетондарды алудың түрлі әдістерін сипатайды Көпшілік оқушылар үшін: Спирттердің тотығуын анықтайды. Кейбір оқушылар үшін: Алкиндердің гидратациясын анықтайды