Биология Мақала бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Сүт безі қатерлі ісігі – сүт безі жасушаларының бақылаусыз көбейіп, ісікке айналуы. Ерте анықтау емнің тиімділігін арттырады.

Педиатриялық цитология жасушалардың құрылымы мен функцияларының балалар ағзасындағы физиологиялық және патологиялық өзгерістерін зерттейтін ғылым саласы. Балалар организмі морфологиялық, метаболикалық және иммунологиялық жетілмегендігімен ерекшеленеді, бұл жасушалық жауаптардың ересектерге қарағанда өзгеше қалыптасуына әкеледі. Мақалада педиатриядағы цитологиялық талдау әдістері, балалар жасушаларының биологиялық ерекшеліктері, әртүрлі ауруларда анықталатын цитологиялық өзгерістер және клиникалық практикадағы диагностикалық маңызы баяндалады

Бұл мақала жүректің адам организміндегі басты қызметі — қанайналымды қамтамасыз ету екенін түсіндіреді. Жүректің анатомиялық құрылымы, оның қабаттары, бөлімдері, қақпақшалары және өткізгіш жүйесі өзара үйлесімді жұмыс істей отырып, бүкіл ағзаға оттек пен қоректік заттарды тасымалдауға жағдай жасайды. Кардиомиоциттердің ерекше жақтары мен коронарлық қанмен қамтамасыз етілуі жүрек жұмысының үздіксіздігі мен жоғары тиімділігін қамтамасыз етеді. Яғни мақаланың негізгі ойы — жүректің құрылымы мен қызметі тығыз байланысты және ол адам өмірін сақтайтын орталық жүйе ретінде аса маңызды орган.

Ангиология – адам ағзасының қан және лимфа тасымалдайтын тамырлар жүйесін зерттейтін ілім. Организмдегі ең ірі қан жолының бастауы – серпімді типті Қолқа, ол жүректен шығатын қанды жоғары қысыммен бүкіл денеге өткізеді. Артериялардың қабырғасы Эндотелий, Туника медиасы және сыртқы қорғаныш қабаттан тұрып, қан ағысын реттеуге бейімделген. Кері ағымды қамтамасыз ететін Қуыс веналар ішінде клапандар бар, олар қанды тек бір бағытта өткізіп, іркілістің алдын алады. Ал ағзаның «екінші айналым жолы» саналатын лимфа арнасы Кеуде лимфа өзегі арқылы қан жүйесіне қайта қосылып, жасушааралық ортаның тазалығын сақтайды. Тамырлар қызметінің бұзылуы Гипертония, Варикоз немесе Тромбоз секілді жағдайларға әкелуі мүмкін. Демек, тамырлар – тек сұйықтық өтетін түтік емес, ағза өмірін қамтамасыз ететін, қоректендіру, тазарту және реттеу рөлдерін біріктіретін белсенді жүйе. Ангиологияны түсіну – жалпы денсаулықтың механизмін терең ұғуға жол ашады.

Көз алмасы – адам ағзасындағы ең күрделі әрі сезімтал мүшелердің бірі. Ол бізді қоршаған әлем туралы ақпараттың көп бөлігін қабылдауға көмектесетін «табиғи камера» тәрізді жүйе. Көздің беріктігін Склера қамтамасыз етсе, жарықты ең алғаш әрі ең күшті сындыратын бөлімі – мөлдір Қасаң қабық. Ал жарық мөлшерін реттеп, көзге қандай көлемде түсу керегін анықтайтын құрылым – Нұрлы қабық. Көздің негізгі көру қабаты – Торлы қабық. Дәл осы жерде жарық сигналдары арнайы жасушалар арқылы жүйке импульсіне айналып, миға жіберіледі. Егер көздегі сұйықтық айналымы бұзылса, көру жүйкесіне зиян келтіретін Глаукома тәуекелі артады. Сондықтан көздің құрылымдары бір-бірімен үйлесімді жұмыс істегенде ғана көру айқын, сапалы болады. Қорытындылай айтқанда, көз – тек көру мүшесі емес, адамға әлемді тануға мүмкіндік беретін ғажайып оптикалық-биологиялық жүйе. Оның әр бөлшегін түсіну – өз денемізді, денсаулығымызды дұрыс бағалауға жасалған маңызды қадам.

ЖҮРЕК ҚҰРЫЛЫСЫ: АНАТОМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ТАЛДАУ

Анабездің анатомиялық құрылысы мен қабаттарын, фолликулдардың даму сатыларын, гормондық қызметін және органның клиникалық маңызын сипаттау

Самай сүйегі анатомиясын зерттеу: краниометриялық тәсіл

Самай сүйегі анатомиясын зерттеу: краниометриялық тәсіл

ЖҮРЕК ҚҰРЫЛЫСЫ: АНАТОМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФУНКЦИОНАЛДЫҚ ТАЛДАУ

Бауырдың анатомиялық құрылымы, сегменттік жіктелісі, мен оның функционалдық және клиникалық маңызын анықтау.

Бүйрекүсті бездерінің анатомиялық орналасуын, морфологиясын, гормондық қызметін және клиникада кездесетін негізгі ауруларын қарастыру. Бүйректің макро- және микроскопиялық құрылымын, нефрондардың жұмыс істеу механизмдерін, бүйректің физиологиялық рөлін және клиникалық маңызын талдау. Екі ағзаның қызметтік байланыстарын түсіндіру және қазіргі ғылыми әдебиеттер негізінде жинақталған материалды оқу процесінде қолдануға ыңғайлы ету.

Педиатриялық цитология жасушалардың құрылымы мен функцияларының балалар ағзасындағы физиологиялық және патологиялық өзгерістерін зерттейтін ғылым саласы. Балалар организмі морфологиялық, метаболикалық және иммунологиялық жетілмегендігімен ерекшеленеді, бұл жасушалық жауаптардың ересектерге қарағанда өзгеше қалыптасуына әкеледі. Мақалада педиатриядағы цитологиялық талдау әдістері, балалар жасушаларының биологиялық ерекшеліктері, әртүрлі ауруларда анықталатын цитологиялық өзгерістер және клиникалық практикадағы диагностикалық маңызы баяндалады

Жануарлардың белгілі бір тобын қорғау ертеден қолға алынған. Қазіргі кезде жануарлар мен өсімдіктермен қоректеніп қана қоймайды, сонымен қатар оларға пайда келтіреді. Себебі олар атмосфераны көмірқышқыл газымен байытады, топырақты қилармен тыңайтады, өсімдіктерді тозандандырады және өсімдіктердің бір ортаға және екінші ортаға таралуына көмектеседі.

Бұл мақалада жалпы орта білім беру ұйымдарындағы биология сабақтарында агробиологиялық білімді қалыптастырудың әдістемелік жолдары қарастырылады. Оқушылардың ауыл шаруашылығы биологиясы саласындағы түсінігін кеңейту, практикалық дағдыларын дамыту және аграрлық бағыттағы кәсіби бағдар беру мақсаты көзделген. Мақалада теориялық түсініктермен қатар, нақты мысалдар мен практикалық әдістер ұсынылған.

Күнделікті өмірімізде кездесетін қарапайым көкөністердің ішінде денсаулыққа ерекше пайдалылары аз емес. Солардың бірі – брокколи.

Зерттеу мақсаты: Генетикалық есептерді шешу арқылы тұқым қуалаушылық заңдылықтарын, олардың биологиялық сипаттамалары мен практикалық маңыздылығын анықтау. Зерттеу міндеттері: Генетикалық есептерді шешуде қолданылатын негізгі ұғымдарды, заңдылықтар мен әдістерді ғылыми тұрғыда сипаттай отырып, олардың биология пәніндегі орнын анықтау. Әртүрлі генетикалық есептердің құрылымын талдап, моногибридті, дигибридті және полигибридті будандастыру мысалдарын күрделі есептер арқылы шешу жолдарын ұсыну. Генетикалық есептердің адамның денсаулығы мен ауыл шаруашылығындағы маңыздылығын зерттеп, тұқым қуалайтын ауруларды анықтау мен алдын-алу ісіндегі рөлін көрсету. Оқушылардың генетикалық есептерді өз бетінше шешу дағдыларын дамытуға бағытталған әдістемелік ұсыныстар дайындап, білім беру процесіндегі практикалық тиімділігін дәлелдеу. Кіріспе: Генетика – тірі ағзалардың тұқым қуалаушылығы мен өзгергіштігін зерттейтін биологияның маңызды саласы болып табылады. Қазіргі таңда генетикалық есептерді шешу – орта мектеп биология курсының ажырамас бөлігіне айналып отыр. Себебі, генетикалық есептер арқылы оқушылар тұқым қуалаушылық заңдылықтарын, олардың тірі ағза дамуындағы және адам денсаулығын сақтаудағы рөлін терең меңгереді. Грегор Мендельдің ашқан тұқым қуалау заңдарына сүйене отырып, ғалымдар мен практиктер бүгінгі күні тұқым қуалайтын ауруларды ерте анықтау мен алдын алуда, ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыруда және жануарлардың жаңа тұқымдарын шығаруда маңызды жетістіктерге қол жеткізуде. Генетикалық есептерді шешу тек теориялық білім беріп қана қоймай, оқушылардың логикалық ойлауын, талдау, салыстыру, қорыту қабілеттерін дамытады. Қазіргі қоғамда генетика ғылымының маңызы арта түсті, себебі генетикалық зерттеулердің нәтижелері медицина, фармацевтика, ауыл шаруашылығы және биотехнология салаларында кеңінен қолданылады. Генетикалық есептерді шешу арқылы оқушылар тұқым қуалайтын аурулардың берілу жолдарын, мутациялардың салдарын, сонымен қатар селекция мен гендік инженерияда қолданылатын әдістерді меңгереді. Бұл өз кезегінде болашақ мамандарға қажетті дағдыларды қалыптастырады және олардың ғылыми дүниетанымын кеңейтеді. Генетикалық есептерді шешу барысында оқушылар нақты өмірлік жағдайларды модельдеу арқылы биологиялық процестердің мәнін түсінеді, бұл биология пәнінің практикалық маңыздылығын арттырады. Мысалы, генетикалық есептерді шешу нәтижесінде оқушылар болашақ ұрпақтың белгілі бір тұқым қуалайтын ауруға шалдығу ықтималдығын бағалай алады немесе ауыл шаруашылығында тиімді будандастыру әдістерін анықтай алады. Сонымен бірге, генетикалық есептерді меңгеру арқылы оқушылар ғылыми зерттеу әдістерін, эксперимент жүргізу принциптерін үйренеді және өз бетінше шешім қабылдау дағдыларын дамытады. Қазіргі таңда адамзат алдында тұрған тұқым қуалайтын аурулардың таралуын азайту, ауыл шаруашылығы өнімділігін арттыру, экологиялық таза өнімдер өндіру секілді мәселелер генетика ғылымының дамуына тікелей байланысты. Осыған орай, мектепте оқытылатын генетикалық есептердің практикалық маңызы өте жоғары. Бұл тақырып бойынша білім алу оқушылардың биологияға деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың ғылыми және кәсіби бағытталуына да ықпал етеді. Жалпы алғанда, генетикалық есептерді шешу – биология ғылымының теориялық және практикалық аспектілерін байланыстырушы көпір іспетті. Бұл тақырыптың өзектілігі бүгінгі күнде генетика ғылымының қарқынды дамуы, оның медицина мен ауыл шаруашылығындағы қолданысының кеңеюімен тікелей байланысты. Сонымен қатар, генетикалық есептерді меңгеру арқылы оқушылар қоғам алдында тұрған күрделі биологиялық мәселелердің шешімін табуда белсенді рөл атқара алады. 3. Негізгі бөлім мақала Негізгі бөлім Генетикалық есептерді шешудің теориялық негіздері Генетика ғылымының дамуы қазіргі заманғы биологияның негізін қалаушы бағыттарының бірі болып табылады. Әсіресе, генетикалық есептерді шешу арқылы тұқым қуалаушылық заңдылықтарын анықтау биология ғылымының теориялық және практикалық мәселелерін шешуде маңызды орын алады. Бұл есептерді шешу барысында оқушылар Г.Мендельдің, Т.Морганның және басқа да генетик-ғалымдардың ашқан заңдылықтарына сүйенеді. Мысалы, Мендельдің бірінші және екінші заңдары – белгілердің ажырауы және тәуелсіз комбинациялануы – қазіргі генетиканың іргетасы болып есептеледі. Қазіргі таңда генетикалық есептерді шешу барысында тек классикалық тәсілдер ғана емес, молекулалық-генетикалық әдістер де белсенді қолданылады. Бұл әдістер арқылы гендердің құрылымын, олардың мутациялану жолдарын, хромосомалардың қайта құрылуын және генетикалық рекомбинацияларды зерттеуге мүмкіндік туады. Мысалы, 2018 жылы АҚШ-та жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, адам геномындағы 500-ден астам тұқым қуалайтын аурулардың молекулалық негізі анықталды. Осы ақпарат негізінде нақты есептер құрастырылып, оқушыларға ұсынылады. Бұл олардың теориялық білімін өмірмен байланыстыруға септігін тигізеді.

Қоршаған ортанв қорғау -әлемге екінші тыныс беру

Мақалада пластикалық қалдықтардың қоршаған ортаға тигізетін зияны, олардың алдын алу жолдары және экологиялық мәдениетті арттырудың маңыздылығы қарастырылады.

Мектепте биологияны оқытуда STEM технологиясын қолдану арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру – қазіргі білім беру жүйесінде өзекті мәселелердің бірі. Бұл мақалада STEM (ғылым, технология, инженерия, математика) тәсілінің биология сабағында қолдану мүмкіндіктері қарастырылып, оның оқушылардың білім сапасына әсері сипатталады. STEM технологияларын қолдану оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып қана қоймай, олардың сыни ойлау, зерттеу жүргізу, тәжірибе жасау, логикалық шешім қабылдау секілді дағдыларын дамытады. Биология сияқты күрделі әрі өмірмен тығыз байланысты пәнді тәжірибелік және жобалық бағытта оқыту – білімнің сапалы меңгерілуіне, білім алушының жеке тұлға ретінде қалыптасуына ықпал етеді. Мақалада нақты сабақ үлгілері мен жобалық жұмыстар арқылы STEM тәсілін жүзеге асыру жолдары көрсетіліп, мұғалімдерге арналған әдістемелік ұсыныстар беріледі. Бұл материал биология пәні мұғалімдеріне, әдіскерлерге және жаңартылған білім мазмұны аясында заманауи оқыту әдістерін іздестіріп жүрген педагогтарға пайдалы болмақ. Мақаланың негізгі мақсаты – STEM технологиясы арқылы биологияны өмірмен ұштастыра отырып, оқушылардың білім сапасын, қызығушылығын және практикалық қабілеттерін арттыру.