Kөп ересектер, балалар былай тұрғанда, өз жүрегінде не болып жатқанын, неге көңілі толмайтынын айтып жеткізе алмайды. Ал егер адам жан-дүниесінің жай-күйін таразылай алса, өзіне де, айналасындағыларға да жеңіл болады. Өзін-өзі түсіну қабілетін дамыту үшін келесі тәсілдерді ұсынамыз (баламен бірге жасаңыз): Балаға былай деңіз: «Өз-өзіңе құлақ сал. Егер көңіл-күйіңді бояуға болатын болса, оның түсі қандай болар еді? Көңіл-күйің қандай жануарға немесе өсімдікке ұқсайды? Ал қуанышыңның, мұңыңның, қорқынышыңның түсі қандай?» «Көңіл-күй» күнделігін жүргізуге болады. Онда бала күнде (күніне бірнеше рет болсын) өз көңіл-күйінің суретін салады. Ол бет-аузы қисайған адамның бет-жүздері, табиғат көріністері, адамдар болуы мүмкін, бала өзіне ұнағанын салсын.

Күн сайын балақай есейіп келеді… Кейде осы шапшаң есею сізді тығырыққа тірейді, себебі, осындай ақылды балақайға айналысатын пайдалы іс тауып беру күннен-күнге қиындай түседі. Сондықтан, назарыңызға ойын жаттығуларын ұсынамыз.

Ұялшақ баланы тану өте оңай: міне, ол бөлмеге кіріп келе жатыр, анасының артына тығылады, психологқа үрейлене қарайды, сұрақтарға біраз іркіліп барып жауап береді, ал кейде мүлдем үндемейді. Бейтаныс балалар арасына түскенде өзі бірінші болып таныспайды – шетте бақылап тұрады. Мұндай бала қатарластарының арасында көшбасшы болмасы анық, өзіне тиіскен балаға тойтарыс та бере алмас.