Кіріспе Қазіргі заманда ақпарат алмасу мен байланыс технологиялары қоғамның, бизнестің, білімнің және күнделікті өмірдің ажырамас бөлігіне айналды. Компьютерлік желілер мен телекоммуникация саласы осы үрдістің негізгі қозғаушы күштері болып табылады. Бұл мақалада компьютерлік желілер мен телекоммуникацияның негізгі түсініктері, түрлері, қолданылу салалары және маңызы қарастырылады. --- ## Компьютерлік желілер дегеніміз не? Компьютерлік желі – бұл бірнеше компьютерлер мен басқа құрылғылардың (принтерлер, серверлер, маршрутизаторлар) өзара байланыс орнату арқылы ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін жүйе. Желінің негізгі мақсаты – деректерді жылдам және сенімді түрде тасымалдау. Желілер локалды (LAN), кең аймақты (WAN), қалалық (MAN) және басқа да түрлерге бөлінеді. Локалды желілер бір ғимарат ішінде немесе жақын орналасқан ғимараттар арасында жұмыс істесе, кең аймақты желілер үлкен географиялық аумақтарды қамтиды. --- ## Телекоммуникацияның мәні Телекоммуникация – ақпаратты қашықтыққа беру үдерісі. Бұл ұғым телефон байланысынан бастап, спутниктік байланыс, радио, интернет пен мобильді желілерді қамтиды. Телекоммуникацияның басты міндеті – ақпаратты сенімді және тиімді жеткізу. --- ## Компьютерлік желілер мен телекоммуникацияның түрлері ### 1. Локалды желілер (LAN) Бұл желілер бір ғимарат ішінде орналасқан компьютерлерді байланыстырады. LAN жоғары жылдамдықпен жұмыс істейді және көбінесе корпоративтік желілерде қолданылады. ### 2. Кең аймақты желілер (WAN) WAN түрлі географиялық аймақтарды байланыстырады. Интернет – ең үлкен WAN желісі болып табылады. ### 3. Қалалық желілер (MAN) MAN – қала көлеміндегі желі, ол бірнеше локалды желілерді біріктіреді. ### 4. Мобильді және спутниктік байланыс Мобильді желілер (3G, 4G, 5G) телекоммуникацияның мобильді түрі болып табылады. Спутниктік байланыс алыс аймақтар мен теңіздегі байланыс үшін пайдаланылады. --- ## Компьютерлік желілердің артықшылықтары * Жылдам ақпарат алмасу; * Ресурстарды ортақ пайдалану (принтер, файлдар); * Қашықтықтан жұмыс істеу мүмкіндігі; * Жүйелі қауіпсіздік шараларын енгізу. --- ## Қорытынды Компьютерлік желілер мен телекоммуникация – қазіргі заманғы ақпараттық қоғамның негізі. Олар адамдарға, ұйымдарға және мемлекеттерге тиімді байланыс орнатуға мүмкіндік береді. Бұл технологиялар дамыған сайын, біздің өміріміз жеңілденіп, байланыс мүмкіндіктері кеңейе береді.

Кіріспе Бүгінгі заманда презентация – ақпаратты жеткізудің ең тиімді құралдарының бірі. Жақсы жасалған презентация тыңдаушылардың назарын аударып, түсінікті әрі әсерлі баяндаманы қамтамасыз етеді. Сондықтан презентацияны өңдеу технологиясын меңгеру – әрбір оқытушы, студент, маман үшін маңызды дағдылардың бірі болып табылады. --- ## Презентацияны өңдеу деген не? Презентацияны өңдеу – бұл дайын слайдтарды жасау, оларды қажетті ақпаратпен толтыру, дизайн элементтерін қосу және толықтай көркемдеп шығару үдерісі. Бұл процесс ақпаратты жүйелеу, оны көрнекі құралдармен толықтыру, сондай-ақ тыңдаушыға түсінікті етіп беру үшін жүзеге асады. --- ## Презентацияны өңдеудің негізгі кезеңдері ### 1. Мақсат пен тақырыпты анықтау Презентация жасау алдында ең алдымен оның мақсатын анықтау қажет. Бұл ақпарат беру, белгілі бір мәселені талқылау, аудиторияны сендіру немесе қандай да бір өнімді таныстыру болуы мүмкін. Тақырып пен мақсат анықталған соң, материалды жоспарлау жеңілдейді. ### 2. Құрылым құру Құрылым – презентацияның "құрылыс материалы". Ол кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Әрбір бөлім нақты және логикалық түрде ұйымдастырылуы тиіс. Кіріспеде тақырып пен мақсат айтылады, негізгі бөлімде негізгі идеялар ұсынылады, ал қорытындыда негізгі ойлар қорытындыланады. ### 3. Мәтін мен мазмұнды дайындау Мәтін қысқа, түсінікті және нақты болуы қажет. Ұзақ сөйлемдер мен артық ақпараттан аулақ болған жөн. Негізгі ойлар нүктелер түрінде көрсетіледі. Қажет болса, статистика, цитаталар мен деректер қосылады. ### 4. Дизайн мен графика қолдану Көрнекі құралдар – презентацияның ажырамас бөлігі. Слайдтарға суреттер, диаграммалар, графиктер, кестелер қосу ақпаратты жеңіл қабылдауға көмектеседі. Сондай-ақ, дұрыс таңдалған қаріп, түстер және анимациялар презентацияны тартымды етеді. ### 5. Тексеру және толықтыру Презентация дайын болған соң, оны бірнеше рет тексеру қажет. Орфография мен грамматикалық қателерді түзету, слайдтардағы ақпараттың толықтығын қарастыру маңызды. Сонымен қатар, презентацияның уақытында көрсетілуіне көңіл бөлу керек. --- ## Қорытынды Презентацияны өңдеу технологиясы – бұл тек техникалық құралдарды меңгеру ғана емес, сонымен бірге ақпаратты жүйелі түрде ұсыну мен аудиториямен тиімді қарым-қатынас жасау өнері. Жақсы жасалған презентация тыңдаушыларға әсерлі әсер қалдырып, баяндау мақсатын жүзеге асырады.

Сабақтың тақырыбы: **Файлдарды архивтеу және оны архивтен шығару** ## Сабақтың мақсаты: * Архивтеу ұғымын түсіндіру; * Архиватор бағдарламаларымен жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру (мысалы, WinRAR, 7-Zip); * Файлдарды архивке қосу және архивтен шығару жолдарын үйрету. --- ## Оқу мақсаттары (нәтижелері): Оқушылар: * Архивтеу деген не екенін түсінеді; * Неліктен архивтеу қажет екенін біледі; * Архив құруды және оны ашуды практикада орындай алады; * Архиватор бағдарламаларын қолдануды меңгереді. --- ## Сабақ түрі: Аралас (теория + тәжірибе) ## Сабақтың әдіс-тәсілдері: * Түсіндіру * Сұрақ-жауап * Топтық жұмыс * Практикалық тапсырма --- ## Қажетті құрал-жабдықтар: * Компьютерлер, Windows операциялық жүйесі орнатылған * Архиватор бағдарламасы (WinRAR, 7-Zip немесе басқа) * Оқу презентациясы * Дайын файлдар (архивтеуге арналған) --- ## Сабақ барысы: ### I. Ұйымдастыру кезеңі (3–5 минут) * Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу * Сабақтың тақырыбы мен мақсатымен таныстыру * Қауіпсіздік ережелерін еске түсіру --- ### II. Жаңа тақырыпты түсіндіру (10–15 минут) #### Негізгі түсініктер: * **Архивтеу** – файлдың немесе бірнеше файлдың көлемін кішірейту және оларды бір файлға біріктіру процесі; * **Архиватор** – архив жасауға және оны ашуға арналған бағдарлама; * **Кең таралған архив форматтары**: `.zip`, `.rar`, `.7z`, т.б. #### Архивтеудің қажеттілігі: * Дискіде орын үнемдеу; * Көп файлды бір архивке жинап, электрондық пошта арқылы жіберу; * Файлдарды вирустардан қорғау; * Құжаттарды мұрағатқа сақтау. #### Танымал архиваторлар: * WinRAR * 7-Zip * WinZip --- ### III. Практикалық жұмыс (20–25 минут) #### Тапсырмалар: 1. Бірнеше файлды таңдап, оларды бір архивке қосу (WinRAR немесе 7-Zip қолдану арқылы); 2. Архивке құпиясөз орнату (қалауыңыз бойынша); 3. Архивті сыртқы тасымалдағышқа көшіру; 4. Архивті қайта ашып, ішіндегі файлдарды шығару; 5. Архив пен түпнұсқа файлдардың өлшемін салыстыру. Оқушылар жұппен немесе шағын топпен жұмыс істейді. --- ### IV. Қорытындылау (5–7 минут) * Сұрақ-жауап: "Неге архивтеу керек?", "Архиваторсыз файлдарды қалай жібереміз?" * Сабақ бойынша қысқаша шолу * Қателерді талдау, түсінбеген тұстарды нақтылау --- ### V. Үй тапсырмасы (қалауыңызша): * Кез келген 5 файлды архивке қосып, архивті флешкаға немесе бұлтқа (Google Drive, т.б.) жүктеу. * Теориялық сұрақтарға жауап жазу: Архивтеу не үшін қажет? Қандай бағдарламалар қолдануға болады? --- ### Бағалау: * Топтық/жеке жұмысқа қатысу белсенділігі * Практикалық тапсырмалардың орындалу сапасы * Өздік бағалау (рефлексия)

Кіріспе Қазіргі заманда ақпарат – кез келген жүйенің, ұйымның немесе мемлекеттің дамуы мен тиімді жұмыс істеуінің негізгі ресурстарының бірі болып табылады. Ақпаратты дұрыс пайдалану және оны басқару – табысты басқарудың шешуші элементі. Басқару үдерісінің тиімділігі көбінесе ақпараттың сапасына, оны өңдеу жылдамдығына және шешім қабылдауда дұрыс қолданылуына байланысты. --- ### Ақпарат ұғымы Ақпарат – бұл қоршаған орта туралы мәліметтер, деректер, білім мен тәжірибе жиынтығы. Ақпарат сандық, мәтіндік, графикалық, дыбыстық немесе бейне түрінде берілуі мүмкін. Ақпарат адам мен машина арасындағы, сондай-ақ адамдардың өзара қарым-қатынасында маңызды рөл атқарады. Ақпараттың негізгі қасиеттері: * **Дәлдік** – шындыққа сәйкес келуі; * **Толықтық** – жеткілікті болуы; * **Өзектілік** – қазіргі жағдайға сай болуы; * **Қолжетімділік** – қажет кезінде қолжетімді болуы. --- ### Басқару ұғымы Басқару – бұл ұйымның мақсаттарына жету үшін ресурстарды (адам, қаржы, технология, ақпарат) тиімді пайдалану үдерісі. Басқару төмендегі негізгі функцияларды қамтиды: * Жоспарлау; * Ұйымдастыру; * Ынталандыру (мотивация); * Бақылау; * Шешім қабылдау. Қазіргі басқару жүйелері ақпараттық технологиялармен тығыз байланысты. Ақпараттық жүйелер мен бағдарламалар басшыларға шешім қабылдауда жеделдік пен дәлдік береді. --- ### Ақпараттың басқарудағы рөлі Ақпарат басқару үдерісінің барлық кезеңдерінде қолданылады. Мысалы: * Жоспарлау кезінде нарықтық, қаржылық және ішкі деректер пайдаланылады; * Ұйымдастыруда ресурстарды бөлу үшін нақты ақпарат қажет; * Бақылау мен талдауда көрсеткіштер мен статистика маңызды рөл атқарады. Ақпараттың дұрыс емес берілуі немесе бұрмалануы басқарушылық қателіктерге алып келуі мүмкін. --- ### Ақпараттық технологиялар және басқару Цифрлық трансформация дәуірінде ақпараттық жүйелер басқарудың ажырамас бөлігіне айналды. Кәсіпорындарда ERP (Enterprise Resource Planning), CRM (Customer Relationship Management), BI (Business Intelligence) сияқты жүйелер қолданылады. Олар деректерді жинап, өңдеп, визуалдап, шешім қабылдау үдерісін автоматтандырады. --- ### Қорытынды Ақпарат пен басқару – бір-бірімен тығыз байланысты ұғымдар. Ақпарат – басқарудың негізі болса, басқару – ақпаратты тиімді пайдалану арқылы жүзеге асады. Қазіргі заманда ақпаратты басқару қабілеті – бәсекеге қабілеттіліктің, табыстың және тұрақты дамудың басты шарты.

**Кіріспе** Қазіргі заманда ақпараттың түрлері әртүрлі пішінде ұсынылады: мәтін, графика, дыбыс, бейне. Бұл ақпараттар компьютермен өңделіп, бір түрден екінші түрге түрлендіріледі. Түрлендіру — ақпаратты сақтауға, тасымалдауға, өңдеуге және пайдалануға ыңғайлы ету үшін қажет. --- ### **1. Мәтіндік ақпаратты түрлендіру** Мәтіндік ақпарат — символдардан тұратын ақпарат. Ол әдетте пернетақта арқылы енгізіледі және әрбір символ белгілі бір кодпен (мысалы, ASCII немесе Unicode) кодталады. **Мысалдар:** * Мәтінді цифрлық кодқа айналдыру (ASCII коды: A → 65). * Мәтінді сөйлеуге айналдыру (Text-to-Speech, мысалы, Google Voice). * Мәтінді суретке айналдыру (мысалы, баннер, логотип жасау кезінде). --- ### **2. Графиктік ақпаратты түрлендіру** Графиктік ақпарат — суреттер, диаграммалар, фотосуреттер және т.б. Бұл ақпарат екі түрде ұсынылуы мүмкін: * **Растрлық графика** (пиксельдер арқылы беріледі) * **Векторлық графика** (математикалық формулалармен сипатталады) **Түрлендіру мысалдары:** * Растрлық кескінді векторлық форматқа айналдыру (мысалы, .jpg → .svg) * Суретті мәтінге айналдыру (мысалы, OCR — Optical Character Recognition) * Графиканы анимацияға айналдыру --- ### **3. Дыбыстық ақпаратты түрлендіру** Дыбыстық ақпарат — адам дауысы, музыка немесе басқа да акустикалық сигналдар. Компьютер бұл дыбысты аналогтық түрден цифрлық түрге ауыстырады. **Түрлендіру мысалдары:** * Дыбысты мәтінге айналдыру (Speech-to-Text, мысалы, Google Dictation) * Дыбысты басқа форматтарға түрлендіру (.mp3 → .wav) * Музыканы спектрлік талдау арқылы визуализациялау --- ### **Ақпарат түрлерін өзара түрлендірудің маңызы** Ақпаратты бір пішіннен екінші пішінге түрлендіру арқылы: * Пайдаланушыға ыңғайлы орта жасалады * Ақпараттық жүйелердің тиімділігі артады * Арнайы қажеттіліктері бар адамдар үшін қолжетімділік қамтамасыз етіледі (мысалы, зағип жандарға арналған мәтін оқу жүйелері) --- ### **Қорытынды** Мәтіндік, графиктік және дыбыстық ақпараттарды түрлендіру — ақпараттық технологиялардың маңызды бағыты. Бұл процестердің арқасында адам мен компьютер арасындағы өзара әрекеттесу тиімді әрі қолжетімді бола түседі. Түрлендіру тәсілдерін меңгеру — цифрлық сауаттылықтың негізі.

**Кіріспе** XXI ғасыр — ақпарат ғасыры. Қазіргі заманда ақпарат қоғам дамуының негізгі ресурсына айналды. Ақпараттық технологиялар мен цифрлық жүйелер өмірдің барлық салаларын қамтып отыр. Осы тұрғыда ақпараттық негіздер ұғымы — ақпаратты сақтау, өңдеу, тарату және пайдалану процестерін түсінуге арналған бастапқы теориялық және практикалық білімдер жиынтығы ретінде қарастырылады. **Ақпарат ұғымы** Ақпарат — қоршаған орта туралы мәліметтер жиынтығы. Ол адам санасында, техникалық құрылғыларда немесе табиғи құбылыстарда сақталуы мүмкін. Ақпараттың негізгі қасиеттеріне дәлдік, толықтық, өзектілік, сенімділік және қолжетімділік жатады. **Ақпараттық жүйелер** Ақпараттық жүйе — ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және таратуға арналған ұйымдасқан құрылым. Бұл жүйелерге компьютерлер, мәліметтер базасы, бағдарламалық қамтамасыз ету, байланыс құралдары мен адам ресурстары кіреді. Мысалы, білім беру саласындағы ақпараттық жүйелерге электрондық күнделіктер, оқу платформалары және деректер қоры жатады. **Ақпараттық қауіпсіздік** Ақпараттық негіздер ұғымында қауіпсіздік мәселелері де маңызды орын алады. Ақпараттық қауіпсіздік — ақпаратты рұқсат етілмеген қолжетімділіктен, бұрмалаудан, жойылудан қорғау процесі. Бұл салада құпиясөздер, шифрлау әдістері, антивирустық бағдарламалар және қауіпсіздік хаттамалары қолданылады. **Қорытынды** Ақпараттық негіздер — цифрлық дәуірдің кілті. Бұл білім жиынтығы арқылы адамзат ақпараттық қоғамның талаптарына бейімделіп, жаңа технологияларды тиімді пайдалану мүмкіндігіне ие болады. Бүгінде ақпараттық сауаттылық әрбір адам үшін қажетті дағдыға айналды.