Қазақ әдебиеті Мақала Барлығы бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Мақалада Абай Құнанбайұлының шығармалары қазіргі жастар үшін рухани бағдаршы екенін көрсетеді. Автор Абай өлеңдері мен қара сөздерінің адамгершілік, білімге құштарлық және ізгілік туралы сабақ беретінін атап өтеді. Қазіргі жастар Абайдан ой-өрісін кеңейтуді, өмірге саналы қарауды үйренеді.

Автор Семей қаласына сапары арқылы Абай Құнанбайұлының туған жерімен танысып, рухани шабыт алғанын баяндайды. Халықаралық Абай оқуларына қатысып, III орын иелену арқылы өз жетістігі мен ұстаздары мен жақындарының қолдауын атап өтеді. Семейдің табиғаты, мұражайлары мен тарихи орындары оған терең ой мен шабыт сыйлаған. Мақалада Семейдің рухани мекен екені және Абай еліне барған әр сәттің қымбат естелік екені көрсетілген.

Мақалада қазіргі цифрлық дәуірде жастардың кітап оқуға қызығушылығы төмендеп бара жатқаны айтылады. Кітап оқу – адамның ой-өрісін кеңейтетін, тілін дамытатын, рухани байытатын маңызды мәдениет. Жастардың кітаптан алыстауы көбіне әлеуметтік желілерге үйір болуымен және отбасында оқу дағдысының дұрыс қалыптаспауымен байланысты. Сонымен қатар технология дамыса да, электронды және аудиокітаптар кітап оқу мәдениетін жаңа форматта жалғастырып жатқаны көрсетілген.

Бұл мақалада әдеби шығармаларды дәстүрлі қағаз форматымен қатар цифрлық құрылғылар арқылы оқытудың тиімділігі қарастырылады. Цифрлық формат оқушылардың қызығушылығын арттырып, мәтінді тез табу, белгілеу, сөздікпен жұмыс істеу сияқты мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар, интерактивті элементтер (бейне, аудио, гиперсілтеме) шығарманы терең түсінуге көмектеседі. Мақалада соңғы зерттеулерге сүйене отырып, цифрлық оқудың оқу дағдысын, талдау және түсіну қабілетін дамытуға әсері көрсетіледі.

Бұл мақала жастар мен ұстаздарға, тіл мәдениетіне қызығатын оқырмандарға пайдалы. Ол қазіргі тілдік үрдістердің себебін түсіндіреді, тілге жаңаша көзқарас қалыптастырады және жастарды ана тілін құрметтеуге шақырады. Сондай-ақ, қоғамдағы тіл мен мәдениеттің байланысын тануға мүмкіндік береді. Мақала публицистикалық стильде жазылған. Автор қазіргі жастардың сөйлеу ерекшелігін көркем тілмен сипаттап, заманауи тілдік үрдістерді ұлттық құндылық тұрғысынан талдайды. Мәтін құрылымы кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Негізгі ойы: Мақаланың басты идеясы – қазіргі жастардың сөйлеу тілі қоғамның дамуымен бірге өзгеріп, жаңа бағытқа бет алғанын көрсету. Тіл – заманмен бірге дамитын тірі құбылыс, сондықтан жастардың жаңа сөздерді қолдануы табиғи құбылыс. Дегенмен, бастысы – тілдің ұлттық негізін, мәдени тазалығын сақтап қалу.

Мақала публицистикалық стильде жазылған.Қазіргі жастардың сөйлеу ерекшелігін көркем тілмен сипаттап, заманауи тілдік үрдістерді ұлттық құндылық тұрғысынан талдайды. Мәтін құрылымы кіріспе, негізгі бөлім және қорытындыдан тұрады. Мақаланың басты идеясы – қазіргі жастардың сөйлеу тілі қоғамның дамуымен бірге өзгеріп, жаңа бағытқа бет алғанын көрсету. Тіл – заманмен бірге дамитын тірі құбылыс, сондықтан жастардың жаңа сөздерді қолдануы табиғи құбылыс. Дегенмен, бастысы – тілдің ұлттық негізін, мәдени тазалығын сақтап қалу. Бұл мақала жастар мен ұстаздарға, тіл мәдениетіне қызығатын оқырмандарға пайдалы. Ол қазіргі тілдік үрдістердің себебін түсіндіреді, тілге жаңаша көзқарас қалыптастырады және жастарды ана тілін құрметтеуге шақырады. Сондай-ақ, қоғамдағы тіл мен мәдениеттің байланысын тануға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында арнайы қажеттілігі бар балаларды қолдауға бағытталған көлемді іс-шаралар іске асуда, барлық балалардың, соның ішінде қоғамға әлеуметтік бейімделуінде қиындығы бар балалардың да сапалы білім алуға тең қол жетімділігі қамтамасыз етіледі. Осы жағдайда халықаралық тәжірибеде және білім берудің барлық деңгейінде инклюзивті білім беруді іске асыруға жасалған арнайы және инклюзивті білім беру саласындағы қолданыстағы заңнама талдауы маңызды мәнге ие.

Қазіргі жаһандану дәуірінде қазақ халқының ұлттық құндылықтары уақытпен бірге өзгеріске ұшырап, тіпті кейде ұмытыла бастағаны өкінішті-ақ. Ұлттық киім, салт-дәстүр, тіл мен діл – әр ұлттың рухани негізі. Алайда бүгінде жастар арасында шет ел мәдениетіне еліктеу белең алып барады.

Абай Құнанбайұлы: Ұлы ойшылдың беймәлім қырлары Абай жайлы қызықты фактілер

Бұл мақалада автор Алакөлге деген терең сүйіспеншілігін білдіреді. Көлдің табиғи сұлулығы, тыныштық сыйлайтын қасиеті мен балалық шақтағы естеліктері әсерлі сипатталады. Алакөл тек табиғат байлығы емес, рухани шабыт көзі, туған өлкенің мақтанышы ретінде суреттеледі. Сонымен қатар, автор көлдің экологиясын сақтау қажеттігін де алға тартады. Мақала туған жер табиғатына деген құрмет пен қамқорлықты

Абай – әлемдік мәдениеттің тұлғасы ғана емес, күллі қазақты ізгілік пен зұлымдықты, жақсы мен жаманды айыруға нұсқаған жол сілтеуші болды. Абайдың ойынша, адамзат баласы ызалы жүректің құлы емес, сондықтан да адам өмір сүруі, еңбек етуі және адамдыққа ұмтылуы қажет. Осынау терең, ұтымды ойларымен қоса, бар толғанысын өз туындыларына арқау еткен ақынның бүгінде мәртебесі артумен келеді.

КІТАП ОҚУДЫҢ МАҢЫЗЫ, ЕШҚАЩАН КІТАП ТУРАЛЫ ОҚ МАС БҚРЫН ЕШТЕҢЕ АЙТПАҢЫЗ

әйелдің рөлі. қазіргі замандағы әйел адамдарының өмірдегі орны, олардығ берер тәрбиесі

Қазақ әдебиеті пән мұғалімдеріне көркем шығарманы оқытуға ұсыным.

Қазіргі қазақ әдебиеті дәстүр мен жаңашылдықты қатар ұстанып, түрлі жанрлық және мазмұндық өзгерістерге ұшырауда. Жаңа буын жазушылар заманауи мәселелерге бет бұрып, адамның ішкі жан дүниесін, жаһандану мен әлеуметтік өзгерістерді кеңінен суреттейді. Цифрлық технологиялар әдебиеттің қолжетімділігін арттырып, жаңа платформада дамуына жол ашты. Сонымен қатар, қазақ шығармалары шет тілдерге аударылып, әлемдік әдеби кеңістікке енуде. Бүгінгі әдеби үрдіс – ұлттық болмысты сақтай отырып, заманауи дүниетаныммен үйлесуді мақсат етеді.

халық ауыз әдебиеті ертегілері

Халық ауыз әдебиеті ертегілері

Мақалада функционалдық сауаттылықты қалыптастырудың маңызды тетігі ретінде PISA форматындағы тапсырмаларды қолдана отырып, Абай шығармаларын оқытудың өзектілігі қарастырылады. Ұлттық әдебиетті халықаралық бағалау жүйесімен байланыстыра отырып оқыту – білім берудің жаңартылған мазмұны шеңберіндегі әдістемелік жаңашылдықтардың бірі ретінде талданады. Абай шығармаларының тәрбиелік, идеялық мазмұнын өмірмен ұштастыру арқылы оқушының оқу сауаттылығын дамыту жолдары ұсынылады. Түйінді сөздер: PISA, оқу сауаттылығы, Абай шығармалары, құндылықтар, мәтінмен жұмыс, функционалдық білім.

Ел бастау қиын емес, Қонатын жерден көл табылады. Қол бастау қиын емес – Шабатын жерден ел табылады. Шаршы топта сөз бастаудан Қиынды көргенім жоқ... Бұқар жырау Сөз өнерінің қиын екендігі, өнер атаулының ең биігі екендігін, Бұқар жыраудың осы бір сөзінен-ақ аңғаруға болады. Қазақ халқы өз ұрпақтарының тіліне, сөйлеу мәнеріне ерекше көңіл бөліп, сөздік қорының молайып отыруына, әдемі сөз саптауларына, өз ойларын еркін айтуларына мән беріп отырған. Демек, тіл дегеніміз – дәлелдеуді қажет етпейтін, аксиомаға айналған, әр ұлттың, әр қоғамның дамуының құралы, танымдық өзегі. Әсіресе қазіргі қазақ қоғамында тілдің коммуникативтік қызметі ерекше сапаға айналып бара жатыр. Яғни тіл тілші-ғалымдардың, журналистердің немесе қазақтілді жұртшылықтың ғана қолданыс құралы емес, ол – қоғамның қозғалысы. Ұлт ұстазы Ахмет Байтұрсынұлы: «Өз тілімен сөйлескен, өз тілімен жазған жұрттың ұлттығы еш уақытта адамы құрымай жоғалмайды. Ұлттың сақталуына да, жоғалуына да себеп болатын нәрсенің ең қуаттысы – тілі. Сөзі жоғалған жұрттың өзі де жоғалады. Өз ұлтына басқа жұртты қосамын дегендер әуелі сол жұрттың тілін аздыруға тырысады» деген болатын. Яғни қазақ тілі ұлттың сақталуында да қуатты рөл атқарады деген сөз. Сауаттылық — санадан демекші, Вернадский ілімі бойынша біз таңбалар әлемінде өмір сүреміз. Ал таңбалар әлемінің бір тұсында үйлесімсіздік, бұзылушылық болса, рухани экологиялық апат келді деген сөз. Осы сияқты терең рухани-танымдық негізді жоғалтпау үшін, сақтау үшін біз тілімізді әліпбиге емес, әліпбиді тілімізге бейімдеуді ұмытпауымыз қажет. Сонымен қатар, сауаттылық тілдік санаға байланысты. Осыған орай тағы да бүгінгі күні де маңызын жоғалтпаған Ахмет Байтұрсынұлының жазбасын сөзге тиек еткіміз келіп отыр: «Біздің жасынан орысша я ноғайша оқыған бауырларымыз сөздің жүйесін, қисынын нағыз қазақша келтіріп жаза алмайды, я жазса да, қиындықпен жазады. Себебі – жасынан қазақша жазып дағыдыланбағандық. Орысша оқығандар орыс сөзінің жүйесіне дағыдыланып үйренген. ... Қазақ сөздерін алып орыс... сөзінің жүйесімен тізссе, әрине, ол нағыз қазақша болып шықпайды». Қазір қоғамдық сананың өзгеруіне байланысты тіл көркемдігінен, әдемілігінен айырылып барады десек болады. Қазақтың дәстүрлі сөз саптауында ой еркіндігі, ой жүелілігі мен жүйріктігі, сөзбен тоқтату, сөзден жаңылыстыру, тұспалдап сөйлеу, асыра сөйлеу сияқты сөйлеудің небір түрлері болғаны бәрімізге мәлім. Ал қазір көпшіліктің шешендіктен бұрын таза қазақша сөйлей алмайтыны рас. Бұған әсер ететін фактор көп. Дұрыс сөйлеу мәселесінде ерекше көзге түсетін тілдік құбылыстардың бірі – паразит, диалект сөздердің қолданылуы. Мұндай сөздер – жат, артық, мағыналық жүгі жоқ дегенді білдіреді. Яғни қазіргі тілмен жаргон, арго, сленгтер. Бұдан бөлек қазақ тілінде әрбір сөздің дұрыс айтылуы мен қолданылуы бар. Мысалы, қазір журналистер «қандай тамақ тұтынасыз?», «қандай киім-кешек тұтынасыз?» деп сұрақ қоятын болды. «Тұтыну» сөзінің де қолданылатын жері бар, «халық тұтынатын тауарлар» деген секілді. Ал енді киім, тамақ, тағы басқаларға қатысты орынсыз қолдана берудің қажеті жоқ. «Қандай тамақ жейсіз?» деп, өзіміздің түсінікті тілімізде сөйлеуіміз керек. Тағы бір мысал: «Қымбат автограф» («Егемен Қазақстан», 23 тамыз 2008 жыл. No 260) деген мақала тақырыбындағы «автограф» сөзі “мақсатты” қолданылғанға ұқсайды. Орыс тіліндегі «автограф» сөзінің тіліміздегі баламасы «қолтаңба» сөзі. «Автограф» сөзінің тілдік қолданысымызда болғаны белгілі. Алайда осы сөздің орнын «қолтаңба» сөзі алмастырып, жаппай қолданылатын деңгейге жетіп, əдеби тіл сөздігі мен қазақша-орысша, орысша-қазақша сөздіктеріміздің бəріне енгеніне, қолданысы орныққанына да едəуір уақыт өтті. Соған қарамастан, мақала мəтінінде «қолтаңба» сөзін қолдана отырып, тақырыпқа «автограф» сөзі алынғанда не мақсат көзделді екен деген ойға қалдық. Біздіңше, тақырыпты «Қымбат қолтаңба» деп қойғанда екі сөздің басындағы дауыссыз «қ» дыбыстары өзара үндесім тауып жарасып-ақ кетер еді. Мəселен, «дүбірлі дода», «жасыл желек», «қылықты қыз», «терең теңіз» деген тіркестердегідей дыбыстар үйлесімі көрер көз, естір құлаққа жағымды əсер етіп, оқырман назарына ілінер еді. Салыстырмалы түрде жазушы Оралхан Бөкейдің «Ұйқым келмейді» әңгімесінен үзінді келтірейік: «Мен ойладым ... Өмір деген ғажап дейді, түк те ғажап емес, әншейін осындай автобусқа мініп белгілі бір аялдамада түсіп қалу, біреудің тойып секіруі, біреудің тоңып секіруі. Әлдекімдер көрер таңды көзімен атқызып, ой қажып ұйықтамайды, әлдекімдер ішіне тарс бүркеніп, уайымсыз тоқ ұйқыға басады. Сайып келгенде, өмір дегеніміз - өзгенің бақытына қызығып өту ғана ... Ал мынау жанымдағы тойған қозыдай томпиып отырған қыз ше? Оны ертең не күтіп түр? Бақытты ма, бақыты жоқ болса, оны іздеп таба ала ма? Не ойлайды? Жігіті, ұнатқан біреуі бар ма? Тіпті мен туралы қандай сезімде келеді. Адамдарға сене ме? Аты кім? Қайтіп кездесер ме екенбіз? ...». Жазушы кейіпкердің ішкі сезім дүниесін ашу үшін әдеби жатық тіл мен көркемдік тәсілдерді қолданады. Әсіресе, ішкі монологқа, ішкі тебіреніс-толғанысқа жиі ерік береді. Мұнда басы артық сөз, оралымсыз тіркестер атымен жоқ. Бәрі де орнықты, ой дүниесіне байланысты өз орындарын тауып, әдеби нормаға сай берілген. Көркем әдебиет тілінде ғана емес, ауызекі тілде де әрбір сейлеуші өз сезімін осындай әдеби жатық тілмен еркін жеткізе білу керек. Əрине, қазақтың тілін бір кісідей білетін, қаламы төселген, əр сөзді талғап-таңдап орнымен қолданатын, қағаз бетіне түскен немесе аузынан шыққан əр сөйлеміне үлкен жауапкершілікпен қарайтын тəжірибелі, білікті журналистер де аз емес. Олардың жазғанын кім де болса сүйсініп оқиды, сөйлеген сөзіне зейін қойып ілтипатпен тыңдайды. Алайда үнемі олай бола бермейді. Кез келген өзге салалардағы мамандар сынды журналистердің де біліктілігі, кəсіби деңгейі, жазу шеберлігі, сөз қолдануға деген жауапкершілігі бірдей емес. Сондай-ақ газет-журналда тек журналистердің ғана емес, білімі мен кəсіби дайындығы, тілді білу деңгейі əркелкі түрлі сала мамандарының жазғандары да жарық көріп жатады. Осының бəрі баспасөз тілінің сапасына əсер ететіні сөзсіз. Бұл секілді факторлардың қай-қайсысын да ескере отырып, бүкіл қоғам көз тігетін қазақ баспасөзі тіл мəдениетінің жоғары болуына, əдеби тіл нормаларының сақталуына, публицистикалық стильдің кемелдене түсуіне айрықша мəн беріп отырғанымыз абзал. Бұған қолына қалам ұстағандар да, әртүрлі басылымдардың оқырмандары да мүдделі болуы керек. Айналып келгенде, мұның бəрі ұлттың тілін жетік білу мен кəсіби біліктілікке келіп тірелетіні айдан анық. Осы ап-анық нəрселерді ескере отырып маман дайындай алмау, сол жоғары талапқа сай келетін мамандардың өз орнында қызмет етпеуі, білетін ісінің басында болмауы тек журналистика мен тіл саласы ғана емес, қоғамдық өміріміздің басқа да барлық салаларындағы шешімін таппаған мəселелердің қордалана беруіне апарып соғатыны сөзсіз. Қорытындыны мына бір сөйлеммен аяқтасақ: «Абайдың даналығын, Әуезовтің ғұламалығын, Жамбылдың жырлары мен Құрманғазының күйлерін ұмытпасақ рухани мәдениетіміз өлмейді!» ТҰРАХАН НҰРАЙЫМ, МАМАЖАНОВА МАДИНА Журналистика факультетінің 3-курс студенттері Жетекші: ф.ғ.к., доцент Жақсылықбаева Римма

Мақалада қаламгердің «Күй» повесіндегі, «Қаратауды қапталаған қара жолдың бойында», «Туған жерге барғанда» шығармаларындағы жер – су атауларына, шығу тарихына тоқталамыз.