Ашық сабақ: §10. Жануарлардың асқорыту жүйесі

Қосымша ақпарат. Жануарлар дүниесінде Жер жүзінде кең таралған және түрлерінің саны бойынша ең көбі – буынаяқтылар типі. Олардың 2,5 млн-нан астам түрі бар. Буынаяқтылар типіне шаянтәрізділер, өрмекшітәрізділер, көпаяқтылар және жәндіктер жатады. Бұлардың барлығына тән белгі – аяқтары бірнеше буындарға бөлінген, типтің аталу себебі осыдан. Олар екіжақты симметриялы және гетерономды сегменттелген жануарлар. Денесі екі немесе үш бөлімге бөлінеді: баскөкірек, құрсақ немесе бас, көкірек, құрсақ. Денесін хитинді кутикула жауып тұрады. Ол жануарлардың ішкі мүшелерін зақымданудан қорғайды және оның ішкі жағына бұлшық еттер бекінеді. Хитинді кутикула өспейтін, созылмайтын қосынды, сондықтан буынаяқтылардың өсуі түлеу арқылы өтеді. Бұлшық еттері көлденең салалы – жолақ, тез жиырыла алады.

Нәруыздың қызметтері. Құрылыс қызметі: Жасуша мен цитоплазма органоидтерінің мембраналары жасуша мембранасының ішкі, сыртқы қабықшасы, митохондрияның ішкі мембранасының 70%-ы нәруыз молекуласынан тұрады. Жануарлардың мүйізі, тұяғы, қауырсыны, түктері, сіңірлері, шеміршектері мен қан тамырларының қабырғасы және т.б. нәруыздан құралған. Тасымалдау қызметі: Гемоглобин нәруызы өкпеден сіңіріп алған оттекті дененің барлық ұлпалары мен мүшелеріне тасымалдап, оларды оттекпен қамтамасыз етеді де, ыдырау өнімі – СО2-шығарылады.

Қосымша ақпарат. Көмірсулардың құрылымы. Көмірсулар құрамына көміртегі, сутегі және оттегі атомдары кіреді. Жасушалар құрамында күрделі органикалық қосылыстар 1% мөлшерінде болады. Көмірсулардың қарапайымы – моносахаридтер. Моносахаридге жүзім қанты – глюкоза, жеміс шырынында және балда көп мөлшерде кездесетін фруктоза, нуклеин қышқылдары мен АТФ-ның құрамына кіретін рибоза мен дезоксирибоза т. б. жатады. Моносахаридтер – суда жақсы еритін жағымды, тәтті дәмі бар түссіз заттар.