Құдайберген Әлсейітов: Ұлттың рухани байлығы Құдайберген Әлсейітов — қазақ халқының әдебиеті мен мәдениетіне айрықша үлес қосқан ұлы ақындардың бірі. Оның шығармашылығы қазақтың кең даласындағы өмірді, халықтың тарихын, дәстүрін, тұрмысын шынайы суреттеп, ұлттық рухты асқақтатты. Бүгін Железин балалар өнер мектебінде ақын Құдайберген Әлсейітов атындағы кабинеттің салтанатты ашылуы мен оның 140 жылдығын мерекелеу — осы ұлы тұлғаның рухын ардақтаудың көрінісі, оның мәңгілік мұрасының жас ұрпаққа жеткізілуі. Бұл шара бізге ұлттық құндылықтарды бағалап, сол құндылықтардың сақталуына үлес қосуымыз керектігін еске салады. Құдайберген Әлсейітовтің шығармашылығы қазақ әдебиетінің бай қазынасына айналды. Ақынның өлеңдерінде халықтың жан дүниесі, ұлттың тағдыры, оның тұрмысы мен дәстүрі шынайы бейнеленген. Әсіресе, ақынның айтыс өнеріндегі шеберлігі қазақтың ауыз әдебиетінің сақталуына және дамуына зор ықпал етті. Өмірінде жиі кездескен әлеуметтік қиындықтарға қарамастан, оның шығармашылығы әрқашан халықтың рухын көтеріп, ұлттық сананы оятуға бағытталған. Бүгінгі ашылу салтанатында ақынның ұрпақтары мен ардагерлердің қатысуы, олардың ақын туралы естеліктері оның халықтың жүрегіндегі орнының тереңдігін көрсетеді. Ардагерлердің көзіне жас алу, ақынның өлеңдерін оқыған жас буынның оның мұрасына деген құрметі — бұл уақыттың өткеніне қарамастан, ұлы ақынның есімінің өшпейтіндігін дәлелдейді. Құдайберген Әлсейітовтың өлеңдері әрдайым өмірдің қиын кезеңдерінде халықты біріктіріп, оның рухын жоғалтпауға қызмет еткен. Міржақып Дулатұлы атындағы №3 жалпы орта білім беру мектебінің 6-сынып оқушысы Жумагелди Айдана Абайқызының ақынның «Баласы Әлсейіттің Құдайберген» атты өлеңін мәнерлеп оқуы — бүгінгі ұрпақтың ақынның мұрасын бағалайтындығының дәлелі. Айдананың өлеңді көркем әрі мәнерлеп оқуы оның ақынның шығармашылығына деген құрметі мен сүйіспеншілігін білдіреді. Ол арқылы жас ұрпақтың әдебиетке, өнерге деген қызығушылығы артып, ұлттық рухани байлықтың маңыздылығы туралы терең түсінік алады. Құдайберген Әлсейітовтың 140 жылдығын атап өту — тек ақынның шығармашылығын еске алу ғана емес, сонымен бірге оның ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан рухани мұрасын жаңғырту, болашақ ұрпаққа насихаттау болып табылады. Ақынның атындағы кабинеттің ашылуы жас жеткіншектерге тек білім алуға ғана емес, сондай-ақ ұлттық әдебиетті, тарихты, мәдениетті меңгеруге жол ашатынын көрсетеді. Ұлы ақынның мұрасы — бұл біздің ұлт ретінде өсіп-өркендеуіміздің, болашаққа қадам басуымыздың негізі. Әдебиет арқылы халықтың тарихы мен мәдениеті сақталады, әрі ол біздің ұлттық бірлігімізді нығайтады. Құдайберген Әлсейітовтың шығармалары әрқашан өз уақытында қоғамның жан дүниесін, оның арман-мұратын, болашағына деген сенімін жырлады. Ол қазақ халқының қиын-қыстау кезеңдерінде рухын жоғалтпай, болашаққа үмітпен қарауға шақырды. Ақынның өлеңдері тек әдеби шығармалар ғана емес, ол — халықтың өмір сүру философиясы, оның болмысы мен мұрасы. Қорыта келгенде, Құдайберген Әлсейітовтың шығармашылығын еске алу — біздің тарихи және мәдени тамырымызға құрмет көрсету. Оның есімі мен өлеңдері әрқашан халықтың жүрегінде сақталып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып отырады. Ақынның мұрасы болашаққа үлкен сабақ, ол бізге тек өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды қорғап қана қоймай, оларды дамытуға, әлемдік мәдениетке танытуға міндеттейді.

Құдайберген Әлсейітов: Ұлттың рухани байлығы Құдайберген Әлсейітов — қазақ халқының әдебиеті мен мәдениетіне айрықша үлес қосқан ұлы ақындардың бірі. Оның шығармашылығы қазақтың кең даласындағы өмірді, халықтың тарихын, дәстүрін, тұрмысын шынайы суреттеп, ұлттық рухты асқақтатты. Бүгін Железин балалар өнер мектебінде ақын Құдайберген Әлсейітов атындағы кабинеттің салтанатты ашылуы мен оның 140 жылдығын мерекелеу — осы ұлы тұлғаның рухын ардақтаудың көрінісі, оның мәңгілік мұрасының жас ұрпаққа жеткізілуі. Бұл шара бізге ұлттық құндылықтарды бағалап, сол құндылықтардың сақталуына үлес қосуымыз керектігін еске салады. Құдайберген Әлсейітовтің шығармашылығы қазақ әдебиетінің бай қазынасына айналды. Ақынның өлеңдерінде халықтың жан дүниесі, ұлттың тағдыры, оның тұрмысы мен дәстүрі шынайы бейнеленген. Әсіресе, ақынның айтыс өнеріндегі шеберлігі қазақтың ауыз әдебиетінің сақталуына және дамуына зор ықпал етті. Өмірінде жиі кездескен әлеуметтік қиындықтарға қарамастан, оның шығармашылығы әрқашан халықтың рухын көтеріп, ұлттық сананы оятуға бағытталған. Бүгінгі ашылу салтанатында ақынның ұрпақтары мен ардагерлердің қатысуы, олардың ақын туралы естеліктері оның халықтың жүрегіндегі орнының тереңдігін көрсетеді. Ардагерлердің көзіне жас алу, ақынның өлеңдерін оқыған жас буынның оның мұрасына деген құрметі — бұл уақыттың өткеніне қарамастан, ұлы ақынның есімінің өшпейтіндігін дәлелдейді. Құдайберген Әлсейітовтың өлеңдері әрдайым өмірдің қиын кезеңдерінде халықты біріктіріп, оның рухын жоғалтпауға қызмет еткен. Міржақып Дулатұлы атындағы №3 жалпы орта білім беру мектебінің 6-сынып оқушысы Жумагелди Айдана Абайқызының ақынның «Баласы Әлсейіттің Құдайберген» атты өлеңін мәнерлеп оқуы — бүгінгі ұрпақтың ақынның мұрасын бағалайтындығының дәлелі. Айдананың өлеңді көркем әрі мәнерлеп оқуы оның ақынның шығармашылығына деген құрметі мен сүйіспеншілігін білдіреді. Ол арқылы жас ұрпақтың әдебиетке, өнерге деген қызығушылығы артып, ұлттық рухани байлықтың маңыздылығы туралы терең түсінік алады. Құдайберген Әлсейітовтың 140 жылдығын атап өту — тек ақынның шығармашылығын еске алу ғана емес, сонымен бірге оның ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып келе жатқан рухани мұрасын жаңғырту, болашақ ұрпаққа насихаттау болып табылады. Ақынның атындағы кабинеттің ашылуы жас жеткіншектерге тек білім алуға ғана емес, сондай-ақ ұлттық әдебиетті, тарихты, мәдениетті меңгеруге жол ашатынын көрсетеді. Ұлы ақынның мұрасы — бұл біздің ұлт ретінде өсіп-өркендеуіміздің, болашаққа қадам басуымыздың негізі. Әдебиет арқылы халықтың тарихы мен мәдениеті сақталады, әрі ол біздің ұлттық бірлігімізді нығайтады. Құдайберген Әлсейітовтың шығармалары әрқашан өз уақытында қоғамның жан дүниесін, оның арман-мұратын, болашағына деген сенімін жырлады. Ол қазақ халқының қиын-қыстау кезеңдерінде рухын жоғалтпай, болашаққа үмітпен қарауға шақырды. Ақынның өлеңдері тек әдеби шығармалар ғана емес, ол — халықтың өмір сүру философиясы, оның болмысы мен мұрасы. Қорыта келгенде, Құдайберген Әлсейітовтың шығармашылығын еске алу — біздің тарихи және мәдени тамырымызға құрмет көрсету. Оның есімі мен өлеңдері әрқашан халықтың жүрегінде сақталып, ұрпақтан ұрпаққа жалғасып отырады. Ақынның мұрасы болашаққа үлкен сабақ, ол бізге тек өзіміздің ұлттық құндылықтарымызды қорғап қана қоймай, оларды дамытуға, әлемдік мәдениетке танытуға міндеттейді.

Қаланың жаңа келбеті Заманауи қоғамның дамуымен қалаларымыз да өзгеріп, жаңаруда. Қаланың жаңа келбеті – бұл тек сыртқы көрініс емес, сонымен қатар оның рухы, мәдениеті және адамдардың өмір сүру сапасы. Бүгінгі күні әрбір қала өзіндік ерекшелігімен, жаңа архитектуралық жобаларымен, экологиялық тазалығымен және тұрғындардың әлеуметтік өмірімен ерекшеленеді. 1. Архитектураның эволюциясы Кез келген қаланың келбеті оның архитектурасына байланысты. Заманауи архитектура классикалық стильдерден алыстап, жаңа технологияларды қолдана отырып, адамдардың қажеттіліктерін ескеруге бағытталған. Мысалы, соңғы жылдары әлемнің ірі мегаполистерінде «жасыл» ғимараттардың саны артып келеді. Бұл ғимараттар экологиялық таза материалдардан салынған, энергия тиімділігін арттыру мақсатында жобаланады. Олар тек сыртқы көрініспен ғана емес, сонымен қатар тұрғындардың өмір сүру сапасын арттыруға да бағытталған. Жасыл ғимараттар ауа сапасын жақсартуға, энергияны үнемдеуге, суды қайта пайдалануға мүмкіндік береді. Мысалы, Лондон мен Дубайдағы заманауи ғимараттар күн энергиясын пайдаланып, өздерінің электр энергиясын өндіре алады. Осындай технологиялар қала тұрғындарының экологиялық жағынан таза ортада өмір сүруіне мүмкіндік береді. 2. Қоғамдық кеңістіктер Жаңа қала келбеті, ең алдымен, қоғамдық кеңістіктердің өзгеруімен байланысты. Аулалар, саябақтар, скверлер мен жағажайлар – бұл адамдардың демалуы, қарым-қатынас жасауы, мәдени іс-шараларға қатысуы үшін қажетті орындар. Заманауи қалаларда жаяу жүргіншілер мен велосипедшілерге арналған жолдардың көбеюі, көлік ағынының азаюы – тұрғындардың өмір сапасын арттыруға бағытталған шаралар. Қоғамдық кеңістіктердің дизайны адамдардың рухани әлемін байытады. Әсіресе, жастардың мәдени дамуына ықпал ететін орындар, мысалы, креативті хабтар, көркем галереялар, өнер алаңдары, тұрғындардың өзара байланысын нығайтады. Мұндай кеңістіктер адамдардың шығармашылық қабілеттерін оятып, мәдениетті дамытуға көмектеседі.

«Ауылдың тыныс-тіршілігі» Кіріспе Ауыл – қазақ халқының рухани және мәдени өмірінің негізі. Ауылдың тыныс-тіршілігі табиғатпен тығыз байланысты, сондықтан ауыл өмірі экология, экономика, және әлеуметтік қатынастардың өзара әрекеттестігімен ерекшеленеді. Бүгінгі баяндамада ауылдың тіршілігін, шаруашылығын, мәдениетін және әлеуметтік жағдайын талқылаймын. 1. Ауыл шаруашылығы Ауылдың негізгі тірек көзі – ауыл шаруашылығы. Қазақстанның ауылдық аймақтарында егіншілік, мал шаруашылығы, және бақша шаруашылығы дамыған. Егіншілік: Ауыл тұрғындары бидай, арпа, жүгері секілді дақылдарды егеді. Егін жинау кезеңі – ауыл өмірінің ең маңызды сәті, мұнда барлық тұрғындар жұмыла еңбек етеді. Мал шаруашылығы: Сиыр, қой, жылқы, және түйе асырау ауыл тұрғындарының күнделікті тіршілігінде маңызды рөл атқарады. Мал өнімдері – сүт, ет, жүн – ауыл экономикасының негізгі бөлігін құрайды. 2. Мәдениет және дәстүрлер Ауылдың мәдениеті – оның өмір сүру салты мен дәстүрлерінің жиынтығы. Дәстүрлер: Қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрлері ауыл өмірінің ажырамас бөлігі. Наурыз, Құрбан айт, Тәуелсіздік күні сияқты мерекелерді атап өту – ауыл тұрғындарының бірлігін арттырады. Өнер: Ауылда қолөнер, ән-күй, би өнері дамыған. Халық музыканттары, қолөнершілері мен суретшілері ауыл мәдениетінің тұтқасы болып табылады. 3. Әлеуметтік құрылым Ауыл тұрғындарының арасындағы әлеуметтік байланыстар ерекше. Отбасы: Ауылда отбасы – қоғамдық өмірдің негізі. Отбасы мүшелері бір-біріне қолдау көрсетіп, ортақ мақсатқа бағытталады. Көмек көрсету: Ауыл тұрғындары бір-біріне көмек көрсетуге дайын. Қиын кезеңдерде тұрғындар бірігіп, бір-біріне қол ұшын береді.

Түркі әлемінің мақтанышы, қазақтың біртуар ұлы ақыны Абай Құнанбаев.

Әдебиет  зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам және мемлекет қайраткері. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі. Қазақтың біртуар азаматы Ахмет Байтұрсынұлы  1873  жылы 5 – қыркүйекте  қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданындағы Сартүбек елді мекенін де дүниеге келген. Сүйегі – арғын, оның ішінде – үмбетей.  Ал әріден таратсақ, Ахаң тарихта есімі мәшһүр тұңғыш тархан Жәнібекпен  тусады.  Жәнібек батыр Шақшақтың шобересі болса, Ахмет – Шақшақ бабаның тоғызыншы тармақтағы ұрпағы.  Әкесі Байтұрсын Шошақұлы еті тірі, сергек, намысқой адам болған.  Байтұрсынұлы шығармашылық жұмысын өлең жазудан бастаған. Онда ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады. Патшалық Ресейдің қанаушылық-отаршылдық саясатын, шенді-шекпендінің алдында құлдық ұрған шенеуніктердің опасыздығын сынады.   Ақынның алғашқы өлеңдері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрді. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой-санасын оятуға бар жігер-қайратын, білімін жұмсайды. Ақын әрбір аудармасының соңына өзінің негізгі ойын, айтайын деген түйінді мәселесін халқымыздың сол кездегі тұрмыс-тіршілігіне, мінезіне, психологиясына сәйкес қосып отырған.  Сонымен бірге А. Байтұрсынұлының ел арасына кеңнен тараған бірнеше әндері де бар: «Аққұм», «Қаракөз», «»Екі жирен», «Қараторғай»т.б.  «Қырық мысал» ұлы ағартушының түбірлі, түбегейлі тәрбиелік мақсаты мен мұратынан туған өлеңді шығармалар топтамасы. Кітапқа енген қырық мысал түгелдей атақты орыс ақыны М.АКрыловтан аударылған: Орыстың тәржіме еттім мысалдарын, Әзірге  қолдан келген осы барым. Қанағат азға деген, жоққа сабыр, Қомсынып, қоңырайма, құрбыларым,- дей тұрғанмен, осы қырық өлеңнің  бәрі  де түгелімен тіпті аударма секілді емес. Байтұрсынұлының екінші кітабы — «Маса» (1911). Бұл кітапқа енген өлеңдерінде ақын қараңғылық, надандық, шаруаға енжарлық,

Қазақ әліпбиінің атасы Ахмет Байтұрсынұлы

Бастауыш білім беру дегеніміз бұл оқушы санасының ең жылдам дамитын аса құнды, қайталанбас кезеңі болғандықтан да бастауыш мектеп-оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы екендігі сөзсіз.«Тәуелсіз ел тірегі-білімді ұрпақ», «Ұстазы жақсының ұстанымы жақсы», «Ел болам десең бесігіңді түзе» деген қанатты сөздер ел ертеңі болатын жас ұрпақтың жан-жақты сауатты болуы аса маңызды екендігін дәлелдеп келеді. Яғни, санасын қалыптастырып, білімге деген құлшынысын оятатын, ертеңге сеніммен қараудың бастамасын беретін бастауыш мектептің мойнына артылған жауапкершілік өте үлкен. Сол бастауыш мектептің асқан жауапкершілігін жүзеге асырушы бірден бір тұлға мұғалімнің өз ісінде инновациялық технологияларды  қолдануы оқу үрдісінің сапасын арттырып, қай қырынан алса да тиімділігін танытады. Қазіргі уақыт талабына сай келетіндей инновациялық технологиялдармен жабдықталған мектеп жағдайында  білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық технологияны  игерген, педагогикалық жұмыста өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді. Мемлекеттік білім стандарты деңгейіне оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді  міндеттейді. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген қызығушылығын,  талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу болып табылады. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көпнұсқалық қағидасы бекітілген, білім мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны тиімділігіне қарай пайдалану мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді, ал бастауыш мектеп оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Жалпы оқу тәрбиесі үрдісінде педагогикалық жаңалықтарды енгізу төрт кезеңнен тұрады:

Бастауыш білім беру дегеніміз бұл оқушы санасының ең жылдам дамитын аса құнды, қайталанбас кезеңі болғандықтан да бастауыш мектеп-оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы екендігі сөзсіз.«Тәуелсіз ел тірегі-білімді ұрпақ», «Ұстазы жақсының ұстанымы жақсы», «Ел болам десең бесігіңді түзе» деген қанатты сөздер ел ертеңі болатын жас ұрпақтың жан-жақты сауатты болуы аса маңызды екендігін дәлелдеп келеді. Яғни, санасын қалыптастырып, білімге деген құлшынысын оятатын, ертеңге сеніммен қараудың бастамасын беретін бастауыш мектептің мойнына артылған жауапкершілік өте үлкен. Сол бастауыш мектептің асқан жауапкершілігін жүзеге асырушы бірден бір тұлға мұғалімнің өз ісінде инновациялық технологияларды  қолдануы оқу үрдісінің сапасын арттырып, қай қырынан алса да тиімділігін танытады. Қазіргі уақыт талабына сай келетіндей инновациялық технологиялдармен жабдықталған мектеп жағдайында  білім берудің ұлттық моделіне өту оқыту мен тәрбиелеудің соңғы әдіс-тәсілдерін, жаңа инновациялық педагогикалық технологияны  игерген, педагогикалық жұмыста өзіндік даңғыл жол салуға икемді, шығармашыл педагог-зерттеуші, ойшыл мұғалім болуын қажет етеді. Мемлекеттік білім стандарты деңгейіне оқыту үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді  міндеттейді. Сондықтан оқу-тәрбие үрдісіне жаңа инновациялық әдіс-тәсілдерді енгізу оқушылардың білімге деген қызығушылығын,  талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол салу болып табылады. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көпнұсқалық қағидасы бекітілген, білім мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны тиімділігіне қарай пайдалану мұғалімнен үлкен шеберлікті талап етеді, ал бастауыш мектеп оқушыны тұлға етіп қалыптастырудың алғашқы баспалдағы. Жалпы оқу тәрбиесі үрдісінде педагогикалық жаңалықтарды енгізу төрт кезеңнен тұрады:

Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды. Кеше тұлғаның «миы», «басы», «ақылы», «интеллекті» бірінші орында еді, ал бүгінде адамды бағалауда біз бірінші кезекте оның ішкі дүниесін, рухани ахуалын, адамгершілік қасиеттерін ескереміз. Абайдың «Адам бол» деген рухани қағидасы бүгінде білім игеру жүйесінің басты қағидасына айналып отыр. Еліміздің мәртебесінің биік болуы қоғам мүшелерінің, келешек ел қожасы – жас ұрпақтың белсенділігі мен іскерлігіне тікелей байланысты болмақ. Бүгінгі таңда мұғалімдер басшылыққа алатын ресурстар, әдістемелік нұсқаулықтар баршылық. «Сол әдіс-тәсілдерді қалай пайдалану керек және қайтсек ол нәтижесін береді?» тағы басқа да сауалдарға шамамыз келгенше жауап беріп көрейік. «Егер оқытуды біреудің басынан басқаның басына білім тасымалдау деп түсінсек, онда адамды ешнәрсеге де үйретуге болмайды» – деген Платон бір сөзінде. Сол себепті қазіргі заманауи тәсілдерді енгізе білу мұғалімнің жасампаздық қабілетінің артуына үлкен әсерін тигізері сөзсіз. Мұғалімнің шығармашылығы дами отырып, оқу үрдісінің сапалылығы артады және оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас стилі өзгереді, жаңа сатыға көтеріледі. Жаңа тәсілдерді білім беру үрдісіне енгізу – көзқарасымызды өзгертуге бағытталған үрдіс. Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды.

Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды. Кеше тұлғаның «миы», «басы», «ақылы», «интеллекті» бірінші орында еді, ал бүгінде адамды бағалауда біз бірінші кезекте оның ішкі дүниесін, рухани ахуалын, адамгершілік қасиеттерін ескереміз. Абайдың «Адам бол» деген рухани қағидасы бүгінде білім игеру жүйесінің басты қағидасына айналып отыр. Еліміздің мәртебесінің биік болуы қоғам мүшелерінің, келешек ел қожасы – жас ұрпақтың белсенділігі мен іскерлігіне тікелей байланысты болмақ. Бүгінгі таңда мұғалімдер басшылыққа алатын ресурстар, әдістемелік нұсқаулықтар баршылық. «Сол әдіс-тәсілдерді қалай пайдалану керек және қайтсек ол нәтижесін береді?» тағы басқа да сауалдарға шамамыз келгенше жауап беріп көрейік. «Егер оқытуды біреудің басынан басқаның басына білім тасымалдау деп түсінсек, онда адамды ешнәрсеге де үйретуге болмайды» – деген Платон бір сөзінде. Сол себепті қазіргі заманауи тәсілдерді енгізе білу мұғалімнің жасампаздық қабілетінің артуына үлкен әсерін тигізері сөзсіз. Мұғалімнің шығармашылығы дами отырып, оқу үрдісінің сапалылығы артады және оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас стилі өзгереді, жаңа сатыға көтеріледі. Жаңа тәсілдерді білім беру үрдісіне енгізу – көзқарасымызды өзгертуге бағытталған үрдіс. Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды.

Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды. Кеше тұлғаның «миы», «басы», «ақылы», «интеллекті» бірінші орында еді, ал бүгінде адамды бағалауда біз бірінші кезекте оның ішкі дүниесін, рухани ахуалын, адамгершілік қасиеттерін ескереміз. Абайдың «Адам бол» деген рухани қағидасы бүгінде білім игеру жүйесінің басты қағидасына айналып отыр. Еліміздің мәртебесінің биік болуы қоғам мүшелерінің, келешек ел қожасы – жас ұрпақтың белсенділігі мен іскерлігіне тікелей байланысты болмақ. Бүгінгі таңда мұғалімдер басшылыққа алатын ресурстар, әдістемелік нұсқаулықтар баршылық. «Сол әдіс-тәсілдерді қалай пайдалану керек және қайтсек ол нәтижесін береді?» тағы басқа да сауалдарға шамамыз келгенше жауап беріп көрейік. «Егер оқытуды біреудің басынан басқаның басына білім тасымалдау деп түсінсек, онда адамды ешнәрсеге де үйретуге болмайды» – деген Платон бір сөзінде. Сол себепті қазіргі заманауи тәсілдерді енгізе білу мұғалімнің жасампаздық қабілетінің артуына үлкен әсерін тигізері сөзсіз. Мұғалімнің шығармашылығы дами отырып, оқу үрдісінің сапалылығы артады және оқушы мен мұғалім арасындағы қарым-қатынас стилі өзгереді, жаңа сатыға көтеріледі. Жаңа тәсілдерді білім беру үрдісіне енгізу – көзқарасымызды өзгертуге бағытталған үрдіс. Әлемдік білім беру жүйесі де жеке тұлғаны қалыптастыруға бағытталған. Бұл ұстаным Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында жан-жақты сипатталған: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу». Тұлға дамуы оның белсенділігімен тығыз байланысты, өйткені адам бірінші кезекте өз қолымен жасағанды елейді, ескереді, есте сақтайды.

Әдебиет  зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам және мемлекет қайраткері. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі. Қазақтың біртуар азаматы Ахмет Байтұрсынұлы  1873  жылы 5 – қыркүйекте  қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданындағы Сартүбек елді мекенін де дүниеге келген. Сүйегі – арғын, оның ішінде – үмбетей.  Ал әріден таратсақ, Ахаң тарихта есімі мәшһүр тұңғыш тархан Жәнібекпен  тусады.  Жәнібек батыр Шақшақтың шобересі болса, Ахмет – Шақшақ бабаның тоғызыншы тармақтағы ұрпағы.  Әкесі Байтұрсын Шошақұлы еті тірі, сергек, намысқой адам болған.  Байтұрсынұлы шығармашылық жұмысын өлең жазудан бастаған. Онда ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады. Патшалық Ресейдің қанаушылық-отаршылдық саясатын, шенді-шекпендінің алдында құлдық ұрған шенеуніктердің опасыздығын сынады

аудармашы, қоғам және мемлекет қайраткері. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі. Қазақтың біртуар азаматы Ахмет Байтұрсынұлы  1873  жылы 5 – қыркүйекте  қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданындағы Сартүбек елді мекенін де дүниеге келген. Сүйегі – арғын, оның ішінде – үмбетей.  Ал әріден таратсақ, Ахаң тарихта есімі мәшһүр тұңғыш тархан Жәнібекпен  тусады.  Жәнібек батыр Шақшақтың шобересі болса, Ахмет – Шақшақ бабаның тоғызыншы тармақтағы ұрпағы.  Әкесі Байтұрсын Шошақұлы еті тірі, сергек, намысқой адам болған.  Байтұрсынұлы шығармашылық жұмысын өлең жазудан бастаған. Онда ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады. Патшалық Ресейдің қанаушылық-отаршылдық саясатын, шенді-шекпендінің алдында құлдық ұрған шенеуніктердің опасыздығын сынады.   Ақынның алғашқы өлеңдері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрді. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой-санасын оятуға бар жігер-қайратын, білімін жұмсайды. Ақын әрбір аудармасының соңына өзінің негізгі ойын, айтайын деген түйінді мәселесін халқымыздың сол кездегі тұрмыс-тіршілігіне, мінезіне, психологиясына сәйкес қосып отырған.  Сонымен бірге А. Байтұрсынұлының ел арасына кеңнен тараған бірнеше әндері де бар: «Аққұм», «Қаракөз», «»Екі жирен», «Қараторғай»т.б.  «Қырық мысал» ұлы ағартушының түбірлі, түбегейлі тәрбиелік мақсаты мен мұратынан туған өлеңді шығармалар топтамасы. Кітапқа енген қырық мысал түгелдей атақты орыс ақыны М.АКрыловтан аударылған:

Қазіргі таңдағы мәселелердің бірі- қоғамдағы сыбайлас жемқорлық.Осы келеңсіз құбылыстың үдеп бара жатқаны ұрпақ тәрбиесіне зиян әкелетіні бәрімізді алаңдатады.Бұл мәселеге тереңірек үңілетін болсақ ,сыбайлас жемқорлық ел болашағына,ұлт болашағына үлкен зиянын тудыратынын білеміз.Яғни осы келеңсіз құбылыспен күресу барша халықтың алдында тұрған ортақ мәселе екені айқын. «Тура биде туған жоқ,туғанды биде иман жоқ» деп қара қылды қақ жарып,турасын айтып,әділдікке жүгінген қаймана халықтың ұрпағы бүгінгідей өз алдына ел болып,еңсесі биік дамыған мемлекеттердің қатарына жетуді көздеп отырған шақта сол адами қалып – парасат биігінен көрінуге тиіспіз.Біз мүлде жаңа қоғамда өмір сүріп жатырмыз.Жаңа қоғамның сипаты іскерлік болса,бұл жолдағы жетістіктерімізде аз емес.Ал шешімі табылмай тұрған заңдар да, атқарылып жатқан жұмыстарда баршылық,бірақ бұл мәселе әлі толық шешімін тапқан жоқ.

Мұғалімнің өзіне деген қатал қарым-қатынасын сезінген эмоционалды сезімтал, әсершіл балада мектепке бару, мұғалім алдына келу қорқынышы туады. Оларда қателік, ақымақтық жасау, ұятқа қалу, күлкіге қалу сияқты қорқыныш сұрақтары туады. Сұраққа үрейшіл балалар жауап беруге қорқады, әсіресе тақта алдында. Тақта олар үшін-өзіндік, жазалайтын орын. Ата-ана көбіне баланың мектептегі сәтсіздіктерін жете ұғынып, т.сінбей жатып баланы кінәлайды. Бұл баланың өзін-өзі төмен бағалауға әкеледі. Балалардың мінез-құлық мәдениетін тәрбиелеу табысты болу үшін әрбір мұғалім, мұғалімге қойылатын талаптың бірі- кәсіптік мәдениетке көбірек көңіл бөлуді ұмытпау керек. Оқушылардың мінез-құлқына айналасындағылардың ықпалы күшті. Бала мінез-құлқының ерекшеліктерінің бірі- еліктегіштік. Егер бала жақсы өнеге көрсететін адамдармен араласса, бұл жақсы нәтиже береді. Демек, мұғалімнің мінез-құлқы оқушы ұқсауға тырысарлық үлгі болуға тиіс.

Ұстаз –ұрпақ тәрбиелеп өсіруші,қоғамның болашағына жауапты арқа сүйген тірегі. Мектеп ең бірінші болып алдында әлеуметтік –қоғамдық өмірдің әлемін ашады. Жанұясымен қатар өзіне бала тәрбиесіндегі басты рөлді алады. «Білім негізі бастауыш сыныпта» деп бекер айтылмаған болар,ең бірінші балаға дұрыс білім бағдар беріліп,нәр алып сусындауы осы бастауыш сыныптың негізі болар.Мектеп қабырғасына келіп білім алып,шыңдала түсіп,үлкен өмірге қадам басуының негізгі кілті бастауыш сыныптан басталады. Бұл жерде әрине, мектепке алғаш келгендегі баланың алғашқы ұстазына тоқталмауға болмас. Мен бүгін осы оқушы мен мұғалім арасындағы кейбір қарым-қатынастардың бала психологиясына кері әсеріне тоқталып өтпекпін. Бастауыш сынып оқушыларының мінез құлқындағы қиындықтардың пайда болу себептерін психологтар біріншіден отбасы тәрбиесі десе, екіншіден мектептегі мұғалімнің, ондағы жүргізіліп отырған оқу-тәрбие жұмысының әсері дейді. Белгілі психолог Д.Б.Элькониннің айтуынша, мектепке келген кезден бастап оқушы мен мұғалім арасында қарым-қатынас қалыптаса бастайды. Бұл оқушыға бастапқыда қиынға соғады. Мектептегі талап бәріне ортақ. Мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынасты оқушылар өте байқампаз. Егер мұғалім басқа балаларға қарағанда бір оқушыны жақын тартып, бөлектесе онда ол оқушы алдында беделін жоғалтады. Баланың мұғалімге деген оң пікірі іштей бұзыла бастайды. Мұғалімге деген сенімсіздік, өзін-өзі төмен бағалау, қырсықтық мінез пайда бола бастайды.

Бастауыш сыныпта оқушыларды сауатты жазуға үйрету мұғалімнің басты міндеті.Оқушылардың таза көркем жазуын қалыптастыру жазудың әдемі болуы оқушының мінез-құлқын тәрбиелеуге , әсемдік сезімін оятуға, ой-өрісін дамытуға мейілінше әсер етеді. Таза, әдемі жазылған жазба жұмыстары оңай әрі тез оқуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар сырттай қарағанда да сүйсіндіреді. Көркем жазу оқушыны ұқыптылыққа, тыңғылықтылыққа, еңбек сүйгіштікке баулып,адамгершілік, эстетикалық тәрбие алуға құлшындырады.Әсем каллиграфия оқушының орфографиялық қателер жібермей жазуын қамтамасыз етудің сенімді құралы.Көркем жазудың негізі бастауыш сыныпта қалыптасады.Көркем жазуды бастаудан бұрын сыныппен дайындық жұмысын жүргізу керек.Оқушыларды жазу кезінде дұрыс отыруға,дәптерді көлбеу қойып жазуға,қаламды дұрыс ұстауға дағдыландыру қажет. Бұл талаптарды орындау мектепке жаңа келген оқушылар үшін оңайға түспейді.Әсіресе мектепке алғаш келген оқушылар дұрыс отыру ережесін орындауға бірден төселіп кете алмайды. Баланың еркін қозғалып,жиі қимыл жасап отыруы табиғи қажеттілік екені белгілі. Сондықтан мұғалім жазу барысында біршама уақыт өткен соң, сергіту сәттерін өткізіп тұруы тиіс. Мен өзім жазу сабағында бірінші күннен бастап, оқушыларды партада дұрыс отыруға, дәптер қаламды дұрыс ұстауға үйрете бастаймын және әр сабақта өткен сайын қайталап айтып отырамын. Сауат ашу кезеңіндегі орындалатын жазу жұмыстарының түрлері сан алуан. Бірақ олардың қай-қайсысында да қойылатын негізгі талап оқушыларды сөз ішінде әріп орнын ауыстырмай, әрі әріп тастамай дұрыс жаза білуге дағдыландырады. Жазатын әр сөздің мағынасы түсінікті, әріп саны аз, бұрыннан таныс әріптер болуы шарт.Оқушыларды жазуға үйретуде жеке әріптерді дұрыс жазуға және оларды өзара дұрыс қосып жаза білуге, әрбір әріптің элементтерін дұрыс жазуға үйрету арқылы оқушыларды жазу жұмысына өте мұқият қарауға дағдыландыру керек. Сауат ашудың алғашқы кезеңдерінде екі-үш сөзден құралған сөйлемді көшіртіп жаздыру жеткілікті. Бұл кезеңде оқушыларды есту арқылы жазуға төселдірудің маңызы ерекше.Егер оқушыларды біркелкі көшіріп жазуға ғана дағдыландырып, есту арқылы жазуға үйретпесек олардың дыбыстарды есту қабілетін дамыта алмаймыз.Сондықтан сауат ашу кезеңінде диктанттардың бірнеше түрлерін орындатып, әріп диктантын, буын диктантын,сөз диктантын алып отыру өте маңызды.Жеке әріпті жазудан бұрын сөзді дыбысқа, буынға бөлгізу қолайлы.Сауат ашу мен жазу кезінде суреттермен бірге сол тақырып бойынша буынға бөлініп жазылып көрсетілген сөздер берілген көрнекіліктерді пайдаланған дұрыс.Сауат ашу кезеңінде жазудың негізі мен сауатты жазудың негізі қаланады.

Бастауыш сыныпта оқушыларды сауатты жазуға үйрету мұғалімнің басты міндеті.Оқушылардың таза көркем жазуын қалыптастыру жазудың әдемі болуы оқушының мінез-құлқын тәрбиелеуге , әсемдік сезімін оятуға, ой-өрісін дамытуға мейілінше әсер етеді. Таза, әдемі жазылған жазба жұмыстары оңай әрі тез оқуға мүмкіндік беріп қана қоймайды, сонымен қатар сырттай қарағанда да сүйсіндіреді. Көркем жазу оқушыны ұқыптылыққа, тыңғылықтылыққа, еңбек сүйгіштікке баулып,адамгершілік, эстетикалық тәрбие алуға құлшындырады.Әсем каллиграфия оқушының орфографиялық қателер жібермей жазуын қамтамасыз етудің сенімді құралы.Көркем жазудың негізі бастауыш сыныпта қалыптасады.Көркем жазуды бастаудан бұрын сыныппен дайындық жұмысын жүргізу керек.Оқушыларды жазу кезінде дұрыс отыруға,дәптерді көлбеу қойып жазуға,қаламды дұрыс ұстауға дағдыландыру қажет. Бұл талаптарды орындау мектепке жаңа келген оқушылар үшін оңайға түспейді.Әсіресе мектепке алғаш келген оқушылар дұрыс отыру ережесін орындауға бірден төселіп кете алмайды. Баланың еркін қозғалып,жиі қимыл жасап отыруы табиғи қажеттілік екені белгілі. Сондықтан мұғалім жазу барысында біршама уақыт өткен соң, сергіту сәттерін өткізіп тұруы тиіс. Мен өзім жазу сабағында бірінші күннен бастап, оқушыларды партада дұрыс отыруға, дәптер қаламды дұрыс ұстауға үйрете бастаймын және әр сабақта өткен сайын қайталап айтып отырамын. Сауат ашу кезеңіндегі орындалатын жазу жұмыстарының түрлері сан алуан. Бірақ олардың қай-қайсысында да қойылатын негізгі талап оқушыларды сөз ішінде әріп орнын ауыстырмай, әрі әріп тастамай дұрыс жаза білуге дағдыландырады. Жазатын әр сөздің мағынасы түсінікті, әріп саны аз, бұрыннан таныс әріптер болуы шарт.Оқушыларды жазуға үйретуде жеке әріптерді дұрыс жазуға және оларды өзара дұрыс қосып жаза білуге, әрбір әріптің элементтерін дұрыс жазуға үйрету арқылы оқушыларды жазу жұмысына өте мұқият қарауға дағдыландыру керек. Сауат ашудың алғашқы кезеңдерінде екі-үш сөзден құралған сөйлемді көшіртіп жаздыру жеткілікті. Бұл кезеңде оқушыларды есту арқылы жазуға төселдірудің маңызы ерекше.Егер оқушыларды біркелкі көшіріп жазуға ғана дағдыландырып, есту арқылы жазуға үйретпесек олардың дыбыстарды есту қабілетін дамыта алмаймыз.Сондықтан сауат ашу кезеңінде диктанттардың бірнеше түрлерін орындатып, әріп диктантын, буын диктантын,сөз диктантын алып отыру өте маңызды.Жеке әріпті жазудан бұрын сөзді дыбысқа, буынға бөлгізу қолайлы.Сауат ашу мен жазу кезінде суреттермен бірге сол тақырып бойынша буынға бөлініп жазылып көрсетілген сөздер берілген көрнекіліктерді пайдаланған дұрыс.Сауат ашу кезеңінде жазудың негізі мен сауатты жазудың негізі қаланады.

Әдебиет  зерттеуші ғалым, түркітанушы, публицист, педагог, аудармашы, қоғам және мемлекет қайраткері. Қазақ халқының 20 ғасырдың басындағы ұлт-азаттық қозғалысы жетекшілерінің бірі, қазақ тіл білімі мен әдебиеттану ғылымдарының негізін салушы, ұлттық жазудың реформаторы,ағартушы, Алаш-Орда өкіметінің мүшесі. Қазақтың біртуар азаматы Ахмет Байтұрсынұлы  1873  жылы 5 – қыркүйекте  қазіргі Қостанай облысы, Жангелдин ауданындағы Сартүбек елді мекенін де дүниеге келген. Сүйегі – арғын, оның ішінде – үмбетей.  Ал әріден таратсақ, Ахаң тарихта есімі мәшһүр тұңғыш тархан Жәнібекпен  тусады.  Жәнібек батыр Шақшақтың шобересі болса, Ахмет – Шақшақ бабаның тоғызыншы тармақтағы ұрпағы.  Әкесі Байтұрсын Шошақұлы еті тірі, сергек, намысқой адам болған.  Байтұрсынұлы шығармашылық жұмысын өлең жазудан бастаған. Онда ол еңбекші халықтың ауыр халін, арман-тілегін, мұң-мұқтажын көрсетіп, жұртшылықты оқуға, білім-ғылымға, рухани биіктікке, адамгершілікке, мәдениетті көтеруге, еңбек етуге шақырады. Патшалық Ресейдің қанаушылық-отаршылдық саясатын, шенді-шекпендінің алдында құлдық ұрған шенеуніктердің опасыздығын сынады.   Ақынның алғашқы өлеңдері «Қырық мысал» атты аударма жинағында 1909 ж. Санкт-Петербургте жарық көрді. Бұл кітабы арқылы қалың ұйқыда жатқан қараңғы елге жар салып, олардың ой-санасын оятуға бар жігер-қайратын, білімін жұмсайды. Ақын әрбір аудармасының соңына өзінің негізгі ойын, айтайын деген түйінді мәселесін халқымыздың сол кездегі тұрмыс-тіршілігіне, мінезіне, психологиясына сәйкес қосып отырған.  Сонымен бірге А. Байтұрсынұлының ел арасына кеңнен тараған бірнеше әндері де бар: «Аққұм», «Қаракөз», «»Екі жирен», «Қараторғай»т.б.  «Қырық мысал» ұлы ағартушының түбірлі, түбегейлі тәрбиелік мақсаты мен мұратынан туған өлеңді шығармалар топтамасы. Кітапқа енген қырық мысал түгелдей атақты орыс ақыны М.АКрыловтан аударылған: