Қазақ әдебиеті 11 сынып бойынша Ұстаздарға арналған оқу әдістемелік материалдар

ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

Кітап оқу – адамның жан дүниесін байытатын, ой-өрісін кеңейтетін ең құнды әрекеттердің бірі. Кітап арқылы біз жаңа білім алып қана қоймай, әртүрлі өмірлік жағдайларды түсінуге, өзімізді дамытуға мүмкіндік аламыз. Әр жанрдағы кітап оқырманға ерекше әсер қалдырады: көркем әдебиет сезімді оятады, ғылыми кітаптар білімді арттырады, ал өмірбаяндар табандылыққа үйретеді. Қазіргі заманда көп адам уақытын телефон мен әлеуметтік желілерге жұмсайды. Бірақ цифрлық әлем қанша дамыса да, кітаптың орны бөлек. Себебі кітап оқу адамның ойлау қабілетін жақсартып, сөздік қорын молайтады. Сонымен қатар, кітап оқитын адам өз ойын анық жеткізе біледі және шығармашылық қабілеті артады. Күн сайын кем дегенде 15–20 минутты кітапқа арнау – өзін-өзі дамытудың ең тиімді жолы. Кітап оқу – тұлғаның рухани өсуіне, білімді, саналы азамат болып қалыптасуына үлкен ықпал ететін құндылық.

«Ана тілім – ұлттық рухымның қайнары» атты әдеби сазды кеш

Менің туған өлкемнің тарихы туралы мәліметтер

Ғабит Мүсіреповтің өмір баяны,деректер, қызықты мәліметтер

Ер-Едіге қазақтың батыры, ол тарихи тұлға болағанымен ол туралы түрлі әңгіме, пікірлер бар

Оқушымның ғылыми жоба жазу барысында жазған мақаласы. Мақалада Шақшақ Жәнібектің ерлігі туралы өз әсерін бөліседі.

Бұл материялда қазақ тілінің ұлттық қазына және рухани тірек ретіндегі маңызы көрсетілген. Онда тілдің халық тарихы, мәдениеті мен болмысын айқындайтыны, қазіргі қоғамдағы мәртебесі, жастар арасындағы рөлі және оны дамыту – әрбір адамның міндеті екені баяндалған. Қорытындылай келе, қазақ тілінің болашағы – біздің қолымызда, оны үйрену, қастерлеу және дамыту – парыз және жауапкершілік.

Бұл ғылыми жобада қазақ тілінің үштұғырлы тіл саясаты жағдайындағы орны мен болашағы қарастырылған. Онда қазақ тілінің қазіргі мәртебесі, үштұғырлы тілдің мәні мен маңызы, ғалымдардың пікірлері мен жастар арасындағы сауалнама нәтижелері көрсетілген. Негізгі ой – қазақ тілі үштұғырлы саясат аясында өзінің жетекші орнын сақтап қана қоймай, ғылымда, білімде, қоғамда кеңінен қолданысқа еніп, болашағы жарқын болатыны. Жоба соңында тілдің дамуына арналған ұсыныстар берілген.

Бұл мақала қазақтың ұлы ақыны, ойшылы Абай Құнанбайұлының 180 жылдығына арналған. Онда ақынның рухани мұрасы, қара сөздері мен өлеңдерінің мәні, «Толық адам» ілімі және бүгінгі ұрпаққа тигізер тәрбиелік ықпалы баяндалады. Материал оқушылар мен мұғалімдерге танымдық әрі тәрбиелік мән береді.

Бұл мақала қазақтың ұлы ақыны, ойшылы Абай Құнанбайұлының 180 жылдығына арналған. Онда ақынның рухани мұрасы, қара сөздері мен өлеңдерінің мәні, «Толық адам» ілімі және бүгінгі ұрпаққа тигізер тәрбиелік ықпалы баяндалады. Материал оқушылар мен мұғалімдерге танымдық әрі тәрбиелік мән береді.

Осы ұсынып отырған жұмысымның басты мақсаты – салт-дәстүрімізді құрғақ үгіт-насихатпен емес, көркем әдеби шығармалар арқылы оқыту жас ұрпақ санасына өтімді, жүрегіне жетімді болатындығын көрсету. Оқушының жас ерекшелігін ескере отырып, салт-дәстүрлерді төмендегі топтарға жіктедім

Біздің үйдегі дәстүр. Дастархан тәртібі. Біздің отбасы жүздері ашық,көңілді адамдардан құралған.Кез келген нәрседен шектеу қойылмайды,бірақ "тәрбие тал бесіктен" демекші,отбасы мүшелері қатаң тәртіппен тәрбиеленеді.Айтып жатырған қатаң тәртібім бала тәрбиесіне өте маңызды әрі болашақта оның адам болуына көмектесетін бірден бір құрал.Үйде үйретілген тәрбие сыртта міндетті түрде пайдаға асатыны өсе келе көзбен көріп,қолмен істей отырып байқалуда.Тақырыпты тәрбиемен бастау себебім,біздің үйдегі керегесі ең мықты дәстүр тәрбиеге байланысты.Ол - дастархан тәртібі. "Ас атасы - нан".Дастархан басына өзіміз отырып,тамақ ішіп,қасық ұстап үйрене бастаған шағымыздан алғаш естіген сөз осы,сондықтан асты наннан бастаймыз.Дастарханда бәрінен қызығы - тамақты Әкенің бастағанын күту.Иә иә,біз әрқашан тамақ ішпес бұрын әкемізді күтеміз.Ол мейлі теледидар қарап жатсын,сыртта жүрсін,алдымен тамақ ішуге шақырып, "Биссмиллях!" деп наннан ауыз тиген сәтте бәріміз тамақтануды бастаймыз. Дастархан тәртібінде бос сөйлеу мүлдем жоқ.Кішкентайымыздан үлкендер бәрінің басы бір дастархан басына жиналған сәтте тәрбиелік мәнге толы әңгімелер айтып,туыс-туманы танытып отырады.Ал балаларға үлкендер сөз ұсынған кезде ғана өз қызықтарын айтса болады.Өйткені,сөйлеймін деп ауқаттанбай қалмасын деп ниеттенеді.Жалпы осы "Дастархан тәртібі" бойынша отбасылық оқиғадан үзінді айтып берейін,сол кезде қызық әрі түсінікті болар. Жұма күнгі таңда үлкендер жұмысқа,балалар сабаққа кетпес бұрын таңғы ас ішеміз. Кеш тұрып "Кешігіп барамын,ішпеймін!" дегенімде Анам: "Наннан аттап қалай кетесің?Оразаңды ашпай күніңді бастама.Отыр,шәймен ең болмаса наннан ауыз ти!" деді.Анамның сөзін жерге тастамай,бір шынаяқ шәй мен нан-майымды жеп сабаққа шықтым.Шығып бара жатырғанымда, әкемнің "Бүгін- Жұма.Бауырсақ пісіріп,дүние салған жандарға дұға жасайық"деген сөзін құлағым шалды. Түс.Анам бауырсақ қоңырсытып,терезе ашып,сағат 12:00ге дейін иісін шығарып пісіріп қойыпты.Сабақтан енді келген інімнің"Анашым,бауырсақ беріңізші" деген дауысы жарқын естілуде.Әкем де жұмыстан келіп,машинасын қарап жатыр екен.Сөйтіп,бәріміз дастархан басына жиналдық,тек Әке әлі келмеді.Інім отырған бойда,бауырсаққа жармасты.Анам қолынан түртіп,көзбен "әкеңді күт"деген көзқарас танытты.Кішкентай болса да інім соны түсініп тұр.Сіңілім отырмас бұрын сыртқа шығып әкені шақырды.Әке келгенше бізде іштен орамал тағып шығып,қайта дастарханға келдік.Әкем келіп,қол жайып дұға жасап,бата беріп, бауырсақтан ауыз тигеннен кейін біз де астан алдық.Бешбармақ жеуге көрші әжені жиі шақыратынбыз.Ол кісі де бірге болып,абыр-дабыр,у-шу болып түскі ас ішеміз.Үлкендердің әңгімесі өте қызық.Әсіресе өткеннен сабақ етілген әңгіме тыңдау - біздің сүйікті ісіміз. Кешкі аста "Күндерің қалай өтті?Не қызық болды?Сабақ алатын дүние болды ма?" деген сөзді я әкемнен,я анамнан күтіп отырамыз.Сұраған бойда үлкеннен кішіге дейінгі реттілікпен әңгімемізді айтамыз.Бірақ, біреудің айтқан сөзін,біреуге деген ренішімізді,болмаса мүлде басқа біреулердің әңгімесін,былайша айтқанда "өсек,өтірік" әңгіме мүлде қозғамаймыз! Ал аузымыздан "сабақ" сөзі шыққан бойда,әкеміз білімімізді тексеріп кететін.Білмей жатса,менен "Ақгүл,қызым,қара, дұрыс айтып жатыр ма?" деп сұрап қоятыны да бар.Ол өз алдына бөлек қызық уақыттар. Осылай дастархан басына төрт басымыз түгел жиналған кезді тиімді пайдалануға тырысамыз.Ата-ананың айтқан әр сөзі біздің адам болуымызға тікелей әсер етеді.Олар ешқашан болмасын деп ниеттенбейтіні анық.Сондықтан,отбасымен өткізген әр сәтті бағалаған абзал! (Оқиға шынайы өмірден алынған.Сурет ЖИ арқылы жасалған.)

Арманымызға қиянат жасамау. Мақала 11 сыныптың табалдырығын аттап үлкен өмірге қадам басқалы отырған жасөспірімдерге қызықты.

“Абай жолы” романындағы тарихи тұлғалардың прототиптері. Мұхтар Әуезов романды қанша жыл жазды?

Бұл өлең арқылы тарих пен қазіргі кезеңді ұштастырдым

бала тәрбиесінің болашақтағы маңызы

Абайдың «Сегіз аяқ» өлеңі — қазақ қоғамындағы надандық, жалқаулық, бірліксіздік сияқты келеңсіз құбылыстарды сынаған терең ойлы шығарма. Ақын халықты оятуға, еңбекке, білімге, бірлікке шақырады. Өлең мазмұны мен құрылысы жағынан жаңашыл туынды саналады. «Сегіз аяқ» — Абай поэзиясындағы көркемдік пен кемел ойдың үлгісі.

Бәрімізге белгілі,жастарға рух беретін "Мен жастарға сенемін!" өлеңін Мағжан Жұмабаев атамыз жазған болатын.Жазып қана қоймай,сол өлең арқылы өзінің жастарға шынайы сенім артатынын,болашақ ұрпақтан зор үміт күтетінін айтты. "Арыстандай айбатты, Жолбарыстай қайратты. Қырандай күшті қанатты, Мен жастарға сенемін!" - деген шумағынан-ақ біраз үміт көруге болады.Ал, жастар сол үмітті ақтап жатыр ма? "Қазіргі жастар телефонға тәуелді болып қалған!Виртуалды әлемнің құрбандары!" деген пікірлер әлеуметтік желіде де,шынайы өмірде де қызу талқыланады. Бірақ,көпке топырақ шашу үлкен қателік.Ұлттық құндылығымызды дәріптеп,тіліміз бен мәдениетімізді сақтауға ат салысып жүрген жастар жетерлік. Көбіміз ауыз толтырып айтатын Димаш Құдайберген,Дэнис Тэн,тағы да басқа спортшы,әнші,ел алғысына бөленіп жүрген апа - ағаларымызбен мақтанамыз.Осы қатарға қарапайым "қазақша контент" жүргізіп инстаграмм,тикток арқылы тілді дәріптеп жүрген блогер немесе тәуелсіз журналистерді қосуға болады.Бүгінгі жастардың белсенді көзқарасы осы тіл мәселесіне бағытталған.Ал ұстанымдары осы Мағжан,Ахмет,Әлихан,Міржақып сынды тағы да басқа зор тұлғаларымыздың еңбегін ұмытпай,ұлттық құндылығымызды сақтап,ел егемендігі мен тіл тәуелсіздігін биікте ұстап тұру болмақ! Мағжан Жұмабаевтың ойына қиял жүгіртсек: "Біз тер төккен егемендік бар ма?Еліміз аман ба?Жастарға деген сенімім ақталуда ма?" деп сұрар еді. Біз,әрине,кеудемізді тік көтеріп,көзі ашық,көкірегі ояу,ұстанымы нық,тілі таза жастарымызды мақтанышпен көрсете аламыз! Дәл бүгінгідей ертеңгі күнде де Қазақстанымыздың туын биік көтеріп,ел үміті мен Мағжан атаның сенімін ақтайтын жастар бойжететініне сенімдімін! Мен жастарға сенемін!

Ерлік шежіресі-ұрпаққа аманат. Қанмен,термен келген бұо жеңісті ұмыту ұлттық құндылықты жоюдың нышаны. Ұлы Жеңіс мәңгілік жүрегімізде

2025 жыл Абай Құнанбайұлының туғанына 180 жыл толуына байланысты жазылған мақала.