Түркі ойшылдарының шығармаларындағы Қазақ хандығы туралы деректер

Ортағасырлық түркі-мұсылман әлемінің ойшылдары, тарихшылары мен ғалымдары қалдырған жазба деректер түркі рухани мәдениетінің даму барысы үшін аса маңызды және оларды жаңа әдіснамалық тұрғыдан зерделеу аса қажет. Ортағасырлық түркілердің Құдай, ғалам, табиғат және адамның мақсаты туралы ой-толғауларын, өзіне тән дүниетанымдық қағидаттары мен ортағасырлық ойлау тәсілінің мәніне толығымен және толық сай келетінін атап өту қажет.

XVIII ғасырда Орта Азия аумағындағы мемлекеттер мен халықтар арасындағы саяси қатынастар тарихында Хиуа ханы Абу-л-ғази (Әбілғазы) ерекше орын алады. Жалпы, адамзат тарихында, әсіресе Орта ғасырларда, билік пен білімді бірге алып жүретін адамдар көп емес. Абу-л-ғазиді осындай қайраткерлердің қатарына жатқызуға болады. Ол Хиуаның әйгілі ханы ғана емес, сонымен бірге белгілі тарихшы-шежіреші, ақын, өз заманының білімді адамдарының бірі, «Шежіре-и-Түрік» [22] (Түрік шежіресі) және «Шежіре-и-таракиме» [12]. (түрікмен шежіресі) шығармаларының авторы. Айта кету керек, ол саяси оқиғалардың арасында жүріп, маңызды деректану туындыларын қалдырды.

Қазақ ұлттық интеллигенцияның қалыптасып, саяси көзқарасының толысып, ұлттық тәуелсіздік жолына топтасуына әрине 1905–1907 жылдардағы орыс революциясының маңызы әсері болғандығы анық.