Шариғаттағы еңбек ережесі

Құран Кәрімде еңбекке қатысты көптеген ережелер бекітіліп, Алла Тағала өз халқының өмір сүру құралдарын бергені, ризық-несібесі, қамқорлығы мен берекесі бар екендігі айтылады. Құран Кәрімде «Түнде көтеру» сүресінде: «Адам балаларын құрметтеп, құрлықта және теңізде көтеріп, жарылқадық» (17:70) делінген. Бұл сүреде адамға деген құрмет Раббысының оған өмір сүруге жағдай жасауымен ұштастырылған. Сондай-ақ Алла Тағала адамға ризық пен Алланың мейіріміне бөленуі үшін көлік бергенін айтады. Ал күнде еңбек етіп, нан табу мүмкіндігіне ие болған соң, лайықты өмір сүріп, жалғыз Аллаһқа құлшылық ете алады. Бұл норманың мағынасы да Алла Тағала адамның құрлық пен теңізді аралауын талап етеді. Сондай-ақ Құранда VII ғасырдың басына қарай Арабияда қалыптасқан қоғамдық қатынастардың бейнеленуі де қызығушылық тудырады. Құлдардың ережелері мақұлдауға лайық. Сүрелерде үй шаруашылығындағы құл еңбегі, күңдер туралы жиі айтылады (2:173; 4:29, 94; 5:91; 9:60; 24:32; 33:49; т.б.) .Пайғамбар соғыста тұтқын ретінде құл алған немесе сатып алған, мұра еткен немесе ақырында сыйлық ретінде алған адамға оны жеке және жұмыс күшін пайдалануды бұйырды, бірақ екінші жағынан, міндеттеме құлға жүктелді, иесі оған азды-көпті адамгершілікпен қарау керек. Құлға бостандық беру сауапты іс саналды; егер ол қожайынына тиісті төлемді төлей алса, соңғысы да өтей алар еді. Бұл ережелер жиі бұзылып, әлі де бұзылып отырғаны айтпаса да түсінікті, бұл фактілерді басқа діндердің, мысалы, христиандықтың тарихында кездестіруге болады. Зерттеуші А.М.Мамедовтың пікірінше, исламда саудаға ерекше мән берілген, Құран мен хадистерде саудамен айналысуға шақыру күшті. Орта ғасырларда сауданы пайданың құралы және байлыққа ұмтылуды айыптаған, Фома Аквинскийдің пікірінше, құрамында ұсқынсыз, ұят, лас нәрсе бар христиан дінінен айырмашылығы, ислам бұл кезеңде сауданы қатты қолдады. Шынында бірқатар хадистердің мазмұнын талдау бұл кезеңдегі мұсылмандық мұраттардың еңбек мәселесін ертедегі исламдық түсінігінің ұстанымдарынан күрт ерекшеленетінін дәлелдеуге негіз береді. Сондай-ақ Құранда саудаға қатысты теріс көзқарас жоқ. Керісінше, Құран тілі сауда терминологиясына толы. Осыған орай Құран Кәрімде: «Бірақ Алла сауданы рұқсат етті, өсімқорлықты харам етті» (2:275), «Бір-бірлеріңнің мал-мүлкіңді арам жолмен сатып алмаңдар, тек өзара келісім арқылы ғана сауда жасаңдар» (4:29) делінген. Мұхаммед пайғамбардың: «Жомарт пенде шамадан тыс табандылықсыз сатып, сатып алып, ақысын іздесе, Алла оны рахым етсін» деген сөзін келтірейік. Демек, Ислам әділетсіздікпен, алдаумен, қанаумен және Исламда айыпталған барлық нәрселермен байланысты саудаға тыйым салады. Алкогольді ішімдіктер, есірткі заттары, шошқа еті, исламда тұтынуға және пайдалануға тыйым салынған мүсіндерге қатысты мәмілелер харам болып саналады. Ислам діні бойынша адам басқару өнерін, сауда-саттықты меңгеруге, ғылыми-техникалық ойдың жетістіктерін меңгеруге ұмтылу жолында бар күш-жігерін аямауы керек. Дінтану және мәдениетану кафедрасы «Дінтану» мамандығының 4 курс студенті Лесбай С.Ә. https://www.kaznu.kz Жетекші аға оқытушы Тунгатова Ұ.А.